Cây giống sâm bố chính

Sâm bố chính hay sâm Phú Yên, sâm khu năm, thổ hào sâm (Nghệ An), sâm báo (Thanh Hóa), … (danh pháp khoa học là Abelmoschus sagittifolius Merr.; đồng nghĩa: Abelmoschus rhodopetalus F.Muell.) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cẩm quỳ Malvaceae. Từ lâu sâm bố chính đã được đánh giá là một vị thuốc quý, đã được ghi trong cuốn sách nổi tiếng – “Những cây thuốc vị thuốc Việt Nam” của GS.TS Đỗ Tất Lợi.

Cây có tên sâm bố chính bởi loài cây này được phát hiện đầu tiên ở huyện Bố Trạch – Quảng Bình.

Sâm bố chính (Radix Hibisci sagittifolii) là rễ phơi khô hoặc chế biến rồi phơi hay sấy khô của cây sâm bố chính.

Lúc đầu sâm bố chính chỉ dùng để chỉ rễ một cây cùng loại nhưng nhỏ, có rễ nhỏ, còn loại ta đang dùng thường gọi là sâm thổ hào nhưng nay đã quen gọi là sâm bố chính.

Tên sâm thổ hào vì mọc ở Thổ Hào (Nghệ An).

Sâm báo vì mọc ở núi Báo Thanh Hoá.

Mô tả cây sâm bố chính

Sâm bố chính – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Cây thảo sống dai, mọc đứng một cách yếu ớt, có khi dựa vào các cây xung quanh, cao chừng 1m hay hơn. Rễ mẫm màu trắng nhạt hay vàng nhạt, có đường kính 1,5 – 2cm, nhiều rễ có hình người trông rất giống nhân sâm, có lẽ vì thế người xưa bắt đầu dùng nhầm rồi thấy tốt mà dùng mãi và lưu truyền về sau chúng. Lá ở phía gốc cây hình trái xoan, phần cuối phiến lá hình tim hay hình mũi tên, đầu phiến lá không nhọn. Các lá ở phía ngọn càng lên trên càng hẹp, có khi phiến lá chia thuỳ với thùy giữa dài hơn, có khi phiến lá chia thùy trong như mũi tên. Lá dài 6 – 7cm, rộng 30mm. Mặt lá có lông đơn hay hình sao, là kép hình sợi chỉ dài 7mm có ít lông dài. Hoa màu hồng hay đỏ, phớt vàng, mọc đơn độc ở kẽ lá, đường kính tới 8cm.

Cuống hoa dài 5 – 8cm, có lông cứng, hơi phỏng đầu. Tiểu đài cấu tạo bởi 7 – 10 bộ phận, dài 12 – 14mm, có lông tua tủa, đài hoa hình túi, ở ngọn có vài rằng nhỏ, đài rách ra và rụng sớm, 5 cánh hoa dài 5 – 6cm, rộng 3 – 4cm ở ngọn. Nhiều nhị gắn liền với nhau thành một cột. Bao phấn phủ cột đỏ đến tận gốc. Bầu có lông, 5 vòi, có tuyến. Quả hình trứng nhọn, dài gấp 3 lần tiểu đài, ngoài mặt có lông, khi chín, quả nứt thành 5 mảnh vỏ, mặt trong và mặt ngoài đều có lông. Hạt hình thận, màu nâu, ngoài mặt có những đường vân rất sít nhau thành những gợn hay ụ màu vàng.

Hồ Thị Dung, Trần Thị Oanh mô tả hình thái cây sâm bố chính trong báo cáo của mình trên Tạp chí Y học Việt Nam như sau:

Qua phân tích đặc điểm hình thái của mẫu Sâm bố chính thu thập được, chúng tôi có những mô tả cho loài Sâm bố chính hay sâm Thổ hào được trồng ở vùng Thổ Hào, Thanh Chương, Nghệ An như sau:

Cây thân thảo, sống lâu năm, mọc đứng đơn độc, cao khoảng 15 – 60cm. Thân cây chủ yếu mọc đứng. Đôi khi nó có thể mọc bám vào các cây khác để phát triển. Rễ phát triển thành củ hình trụ, đường kính từ 1,5 – 5 cm, mặt ngoài màu vàng nhạt, mặt cắt ngang có màu trắng tinh hoặc trắng ngà. Lá đơn, mọc so le, có cuống dài, mép khía răng, 2 mặt lá và cuống lá có lông, lá xẻ thuỳ sâu, gân lá hình chân vịt, có lá kèm rất nhỏ hình chỉ.

Hoa màu đỏ son, mọc riêng lẻ ở kẽ lá, cuống dài 4 – 8 cm, phủ nhiều lông cứng. Tiểu đài có 7 – 10 răng hẹp dài, có lông; đài chính gồm 5 lá đài dính nhau bị khía rách, rụng sớm. Tiền khai hoa vặn, tràng đều, xếp rời, 5 cánh. Bộ nhị gốm có các chỉ nhị dính nhau hoàn toàn tạo thành bó, bao phấn phủ lên cột đến tận gốc. Bộ nhụy có 5 lá noãn dính nhau, bầu trên, có 1 vòi nhụy và 5 đầu nhụy. Bầu 5 ô, đính noãn trung trụ. Phía ngoài bầu có nhiều lông che phủ. Quả nang hình trứng nhọn, có khía dọc, phủ đầy lông cứng, khi chín nứt thành 5 mảnh vỏ; hai mặt đều có nhiều lông, hạt hình thận, màu nâu đen.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Sâm bố chính – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Sâm bố chính mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi ở Việt Nam. Miền Bắc có nhiều nhất ở các vùng núi huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Hương Sơn (Nghệ An, Hà Tĩnh). Một vài địa phương thuộc Quảng Bình, Hoà Bình và Tây Bắc.

Tại nhiều nơi khai thác cả cây vông vang (Abelmoschus moschatus Medik.). Hai cây hơi giống nhau nhưng có điều khác là cây vông vang lớn hơn, lông dài hơn, hoa vông vàng sắc vàng, hoa bố chính sắc đỏ.

Có người lại nổi sâm báo ở Thanh Hóa là tên khác của sâm bố chính, thực tế cây sâm báo (mọc nhiều ở núi Báo Thanh Hoá) cùng họ Bồng, cây giống cây sâm bố chính nhưng hoa nhỏ hơn, sắc vàng. Có lẽ nó thuộc loài Hibiscus sagittifolius var. septentrionalis Gagnep..

Rễ sâm bố chính đào vào các tháng 11 – 12 và tháng 1 – 2. Hiệu suất trung bình 6 tấn /1ha.

Đào rễ về, có nhiều cách chế biến khác nhau:

1. Có nơi đào rễ về, cát bỏ thân ở trên, cạo sạch vỏ ngoài, ngâm nước vo gạo một đêm, vớt ra để khô nước đổ cho chín rồi phơi nắng hoặc sấy cho thật khô.

2. Có nơi đào rễ về cắt bỏ thân cạo sạch vỏ ngoài, ngày phơi đêm say cho thật khô.

3. Cũng có nơi đà rễ về, cắt bỏ thân và rễ con, rửa sạch ngâm vào nước phèn chua hai ngày hai đêm (cứ 10kg rễ dùng 300g phèn chua tán nhỏ, hòa tan vào nước lã). Rửa sạch phơi nắng hay sấy khô.

4. Có người cầu kỳ lại ngâm thêm nước gừng, gấc và đường cho thêm màu đỏ, vị cay và vị ngọt nhưng không cần thiết. 

2. Thành phần hóa học (sưu tầm)

Rễ sâm bố chính chứa chất nhầy 35 – 40%, tinh bột (Đỗ Tất Lợi, 1999).

Tác dụng của sâm bố chính

Sâm bố chính phối hợp với các vị thuốc khác để chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm.

Một số các ông lang cho rằng sâm bố chính là một vị thuốc bổ, thông tiểu tiện, điều kinh, chữa sốt, bệnh phổi và bạch đới.

Liều lượng chưa xác định, thường dùng với liều 6 – 12g hay hơn.

1. Cách dùng và liều dùng theo kinh nghiệm dân gian

• Ngâm rượu độc vị sâm bố chính là thuốc bổ, kiện tiêu hóa: Sâm bố chính khô 1kg (hoặc tươi 3kg) ngâm với 4 lít – 5 lít rượu 40^o. Ngâm trong thời gian khoảng 1 tháng trở lên là dùng được. Rượu sâm bố chính có mùi thơm, vị ngọt nhẹ uống rất hay.
• Cách ngâm kết hợp làm thuốc tăng cường sinh lý: Sâm bố chính khô 1kg, sâm cau khô 1kg, dâm dương hoắc 300g. Các vị đem sao vàng hạ thổ rồi ngâm với 10 – 12 lít rượu. Ngâm trong thời gian 1 tháng trở lên là dùng được. Cách ngâm này có công dụng tăng cường sinh lý, điều trị xuất tinh sớm, di tinh, mộng tinh rất hay.
• Thuốc điều trị ho: Sâm bố chính khô 10g, cam thảo bắc 8g. Đun với 500ml nước, đun cạn còn 200ml, chia 2 lần uống trong ngày.
• Thuốc hạ sốt: Bố chính khô 15g, nhục quế, 4g. Đun nước uống trong ngày.
• Thuốc điều hòa kinh nguyệt: Sâm bố chính, ngải cứu, ích mẫu (mỗi vị 10g) sắc uống liên tục 1 tuần.

2. Lưu ý khi sử dụng

Nên chọn mua sâm tự nhiên, hoặc sâm trồng trên đất đồi sẽ có chất lượng tốt hơn sâm được trồng trong chậu cảnh hoặc trồng công nghiệp, trồng dưới đồng bằng.

Địa chỉ bán sâm bố chính tại Hà Nội uy tín ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.

• Quý khách xin vui lòng liên hệ với Cây cảnh Hải Đăng để được các chuyên viên của chúng tôi tư vấn lựa chọn sản phẩm bầu giống sâm bố chính phù hợp.
• Chúng tôi sẽ chụp ảnh sản phẩm cho quý khách nếu có yêu cầu.
• Chúng tôi sẽ kiểm tra kỹ hàng hóa đảm bảo chất lượng và đúng quy cách trước khi giao.
• Quý khách ở xa vui lòng tiến hành chuyển khoản trước hoặc đặt cọc trước. Nếu quý khách ở nội thành có thể áp dụng ship nhanh với chi phí 50k một lần ship.
  

Tài liệu tham khảo

• Sâm bố chính – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi.
• Hồ Thị Dung, Trần Thị Oanh (2023). “Nghiên cứu đặc điểm thực vật của dược liệu sâm bố chính (Abelmoschus sagittifolius (Kurz) Merr.) tại Nghệ An”. Tạp chí Y học Việt Nam. Tập 527, số 2.

Tìm kiếm liên quan

• So sánh sâm bố chính và sâm Hàn Quốc
• Trồng sâm bố chính bao lâu thu hoạch
• Giá sâm bố chính tươi
• Cách trồng sâm bố chính trong chậu
• Công ty dược liệu thu mua sâm bố chính
• Cách chế biến sâm bố chính
• Hoa sâm bố chính có tác dụng gì
• Tác dụng của sâm bố chính