Cây giống sài đất (húng trám)

Xem cây giống sài đất

Phân loại và gọi tên

Sài đất hay còn gọi là húng trám, ngổ núi, cúc nháp, cúc giáp, hoa múc, cúc nhám, sơn cúc bò, … (danh pháp khoa học là Sphagneticola calendulacea (L.) Pruski; đồng nghĩa Complaya chinensis (Osbeck) Strother) là một loài thực vật có hoa trong họ Cúc (Compositae).

Cây thường mọc hoang ở nhiều tỉnh miền Bắc nước ta. Thường ưa nơi ẩm mát. Gần đây do nhu cầu thu mua sài đất làm thuốc tăng nên cây đã được trọng dụng trồng nhiều nơi trên cả nước. Thường người ta sử dụng sài đất tươi, cũng có thể dùng khô nhưng tác dụng có vẻ không bằng tươi cho lắm.

Mô tả cây

Sài đất có tên gọi là húng trám vì khi vò cây có mùi trám và được một số nơi dùng nó ăn sống như ăn rau húng vậy. Hay người ta còn gọi là ngổ núi vì trông khá giống với cây rau ngổ lại mọc hoang trên núi. Tên cúc nháp hay cúc giáp vì hoa giống hoa cúc, lá và thân lại nham nháp. 

Sài đất là một loài cỏ sống dai, mọc lan bò, thân mọc lan tới đâu thì rễ mọc lan tới đấy, nơi đất tốt có thể cao hơn 0,5 m. Thân màu xanh có lông trắng cứng nhỏ. Lá sài đất gần như không cuống, mọc đối, hình bầu dục thon dài, 2 đầu nhọn, dài 15 – 50 mm, rộng 8 – 25 mm, có lông nhỏ cứng ở cả hai mặt, mép có 1 – 3 răng cưa nông, hai bên gân chính có hai gân phụ xuất phát gần như một điểm ở phía cuống lá. Gân chính và phụ đều nổi ở mặt dưới của lá. Cụm hoa hình đầu, cuống hoa thìa lìa màu vàng tươi. Quả bế không có lông, đầu thu hẹp lại, tận cùng mang một vòng có răng.

Xem thêm Hạt giống ngưu tất tại vườn ươm

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây Sài Đất (Húng Trám) – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi

Cây mọc hoang ở nhiều tỉnh miền Bắc nước ta. Thường ưa nơi ẩm mát, Gần đây, do nhu cầu, nhiều nơi đã trồng sài đất để dùng làm thuốc.

Trồng sài đất rất đơn giản: Chọn nơi đất tốt, hơi ẩm, cắt những mẩu thân thành từng đoạn dài 20 – 30cm, hay chọn những đoạn thân có rễ sẵn, vùi 2 phần 3 xuống đất. Trong vòng 15 – 20 hôm cây đã mọc tốt, sau một tháng đã có thể thu hoạch, cắt cây sài đất sát đất, tưới nước bón phân tốt thì sau nửa tháng lại thu hoạch được nữa. Thu hoạch gần như quanh năm, nhưng tốt nhất vào vụ hè các tháng 4, 5, 8 lúc cây đang ra hoa.

Thường người ta dùng sài đất tươi. Có thể dùng khô nhưng tác dụng có vẻ không bằng tươi. Chúng tôi đang thí nghiệm dùng sài đất ổn định bằng cách cho đồ hơi nước sôi trong 5 phút trước khi phơi hay sấy khô.

2. Thành phần hóa học

Cây sài đất đã được T. R. Govindachari, K. Nagarajan nghiên cứu từ năm 1956 và đã lấy được từ lá ra một chất lacton gọi là wedelolacton C₁₆H₁₀O₇ với tỷ lệ 0,05%.

Các tác giả cũng đã đưa ra được công thức khai triển (theo W. Karrer. 1958, Konstitution und workommen der organischen Pflanzenstoffe). Trọng lượng phân tử 314,2. Độ chảy 242 – 244^oC (triaxetat).

Theo cấu trúc wedelolacton vừa là một flavonoid vừa là một cumarin.

Theo sự nghiên cứu của Bộ môn dược liệu trường Đại học dược Hà Nội, trong sài đất có tinh đầu, rất nhiều muối vô cơ.

Hoạt chất cho đến nay vẫn chưa xác định được.

3. Tác dụng dược lý

Theo báo cáo của bệnh viện Bắc Giang năm 1961, tác dụng kháng sinh của sài đất trong ống nghiệm rất thấp: Không thấy tác dụng với Shigella flexneri, vòng vô khuẩn đối với cầu trùng Staphylococcus 0,3cm, với bạch cầu trùng 0,2cm, với liên cầu trùng Streptococcus 0,1cm và với Salmonella typhi 0,1cm.

Trên lâm sàng, ngược lại sài đất biểu hiện 2 tác dụng rõ rệt: Giảm đau, giảm sốt và kháng sinh rõ rệt, không thấy độc tính.

Năm 1966, theo dõi 21 trường hợp viêm nhiễm trùng phần mềm (viêm tấy tỏa lan hay khu trú, viêm quầng, áp xe đầu đinh, phần lớn có sốt), bệnh xá Ngô Quyền Hải Phòng chỉ dùng sài đất giã nát đắp lên chỗ viêm, không cho uống và cũng không cho một thứ thuốc nào khác đã đi tới kết luận là tác dụng chống viêm của sài đất rất rõ rệt, những hiện tượng sưng nóng đỏ đều dần dần biến mất, nhưng lá sài đất không có tác dụng đối với những trạng thái viêm đã chuyên sang giai đoạn mưng mủ, áp xe hóa (Sức khỏe, 8-1966).

Sài đất có tác dụng gì ?

Theo tài liệu Đông y, sài đất có vị ngọt, hơi chua, tính mát. Cây có tác dụng thanh nhiệt, tiêu độc rất tốt, chữa được viêm tấy ngoài da, mụn nhọt, bắp chuối, sưng vú, rôm sảy, chốc đầu, đau mắt, giải độc, cầm ho, mát máu. Trong đời sống thường được dùng để chữa cảm mạo, sốt, viêm họng, viêm phế quản phổi, ho gà, tăng huyết áp, trĩ rò, phòng sởi, mụn nhọt là chủ yếu. Dưới đây sẽ thống kê một số bài thuốc từ cây sài đất:

1. Thanh nhiệt, tiêu độc

– Bài thuốc giúp thanh nhiệt: Dùng cây sài đất đem đi rửa sạch, ăn sống như rau với thịt hay cá. Mỗi ngày ăn từ 100 – 200 gram, có tác dụng thanh nhiệt, làm mát, thải trừ độc cho gan rất tốt.

– Bài thuốc thanh vị nhiệt thang: Nguyên liệu gồm sài đất 16 gram, thạch môn 12 gram, thục địa 16 gram, rễ cỏ xước 10 gram, thạch cao 16 gram. Sắc ngày 1 thang, lúc uống chia 2 lần. Bài thuốc giúp trị miệng hôi, miệng lưỡi nhiệt, chân răng sưng mủ, ăn nhiều nhưng chóng đói, đau bụng cả lúc no và đói.

2. Trị rôm sảy

– Bài thuốc trị rôm ở trẻ em: Sử dụng sài đất 50 gram, nấu nước tắm. Tắm lên vùng bị rôm, lấy bã sài đất xát thật nhẹ vào vùng có rôm sảy. Ngày tắm 1 lần, kéo dài liền trong khoảng 1 tuần.

– Bài thuốc trị rôm nổi thành đám: Chuẩn bị sài đất 100 gram, giã nát, cho thêm một ít muối ăn, sau đó thêm 100 ml nước đun sôi để nguội, vắt lấy nước chia thành 2 lần uống trong ngày. Bã từ đó có thể dùng đắp lên nơi có rôm nổi thành đám mảng trong vòng 30 phút. Hoặc có thể dùng cây khô, ngày dùng 50 gram thêm khoảng nửa lít nước, sắc và cô cho đến khi còn 200 ml, chia thành 2 lần uống trong ngày.

3. Trị viêm nhiễm ngoài da

Ta có bài thuốc trị chỗ viêm nhiễm phần mềm: Lấy sài đất chừng 20 – 30 gram là vừa. Đem đi rửa sạch, giã nát, đắp lên vùng cơ, da, phần mềm bị viêm tấy lan tỏa hay khu trú, viêm quầng, áp xe đầu đinh, viêm ở khớp xương, ở răng, hay ở vú, sưng bắp chuối, mụn nhọt, chốc đầu, đau mắt, … Chú ý, không nên dùng trong trường hợp viêm đã chuyển sang giai đoạn mưng mủ, áp xe hóa.

4. Trị sốt cao

– Bài thuốc trị sốt cao: lấy 50 gram sài đất tươi giã nát, pha với nước, lọc bỏ bã uống. Ngày uống 2 lần như vậy. Uống ngay khi sốt mới ở 38^o. Còn phần bã chườm trán, đắp lòng bàn tay chân, nách, 2 bên bẹn.

– Bài thuốc hỗ trợ điều trị sốt xuất huyết: Chuẩn bị sài đất 15 gram, cỏ nhọ nồi 15 gram, rễ cỏ tranh 15 gram, lá cối xay (đã sao vàng) 10 gram, kim ngân hoa 12 gram, bồ công anh 12 gram, hoa hòe 8 gram. Đem tất cả đi sắc cùng 3 lát gừng tươi, uống ấm chia ra 2 lần trong ngày.

Hoặc có thể dùng như sau: Sài đất tươi 30 gram, kim ngân hoa 20 gram, lá trắc bá (sao đen) 20 gram, củ sắn dây 20 gram (có thể thay bằng lá sắn dây), hoa hòe (sao cháy) 16 gram, cam thảo đất 16 gram. Sắc nước uống ngày một thang. Nếu thấy sốt cao, khát nhiều, thêm củ tóc tiên (mạch môn) 20 gram.

– Bài thuốc chống cảm cúm: Nguyên liệu có Sài đất 12 gram, kim ngân hoa 20 gram, mạn kinh tử 10 gram, tía tô 8 gram, kinh giới 8 gram, cam thảo 4 gram. Sắc cùng 3 lát gừng uống ngày 1 thang chia thành 3 lần.

5. Chữa viêm cơ (bắp chuối)

Đầy đủ gồm Sài đất tươi 50 gram, bồ công anh 20 gram, kim ngân hoa 20 gram, cam thảo đất 16 gram. Sắc uống mỗi ngày một thang. Kết hợp với sài đất tươi, giã nát, đắp tại chỗ nơi bị sưng đau.

7. Trị viêm tuyến vú

– Ta có bài thuốc thông sữa tiêu viêm: Sài đất 30 gram, bồ công anh 30 gram, huyền sâm 16 gram, xuyên khung 12 gram, liên kiều 16 gram, chỉ thực 8 gram, tạo giác thích 6 gram, sa tiền tử 16 gram, thông thảo 12 gram, kim ngân hoa 16 gram, hoàng cầm 12 gram, thanh bì 8 gram, sài hồ 8 gram, thạch cao 16 gram. Sắc mỗi ngày 1 thang, uống chia 2 lần. Bài thuốc này giúp chữa viêm tuyến vú, vú bị sưng đau do tắc tia sữa.

– Bài thuốc giảm sưng vú: Sài đất 20 gram giã nát đắp lên tuyến vú bị sưng đỏ viêm. Ngày đều đặn đắp 2 lần, mỗi lần 60 phút sau đó nhấc ra rửa lại với nước sạch.

8. Trị viêm bàng quang

Chuẩn bị Sài đất 30 gram, liên kiều 20 gram, bồ công anh 20 gram, mã đề 20 gram, cam thảo 16 gram. Sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần.

9. Chữa mụn, lở, chàm

Sài đất 30 gram, kim ngân hoa, lá 15 gram, khúc khắc 10 gram, ké đầu ngựa 12 gram, cam thảo đất 16 gram. Sắc uống ngày một thang. Sài đất giã nát, để đắp lên mụn lở lại càng tốt hơn.

10. Hỗ trợ chữa ung thư môn vị

Sài đất 30 gram, bán chi liên 30 gram, bạch hoa xà thiệt thảo 30 gram. Lấy tất cả ra sắc uống ngày một thang, chia 3 lần.

Tham khảo thêm sản phẩm Hạt giống diệp hạ châu

Cách tắm cho trẻ bằng lá sài đất

– Bước 1: Cho một chiếc khăn vào đáy chậu, tránh cho việc bé bị trượt khi đang tắm.

– Bước 2: Đổ nước nóng vào chậu sau đó cho nước lá cây sài đất vừa vò xong vào, pha nước vừa đủ ấm.

– Bước 3: Dùng khăn lau lau thật sạch từng bộ phận trên cơ thể bé và lau thật nhẹ nhàng ở những vị trí rôm sảy của trẻ. Đầu tiên mẹ nên rửa mặt cho bé, sau đó vòng tay ra sau lưng để có thể nâng cằm bé lên rồi lau sạch cổ cho bé..

– Bước 4: Khi đã tắm xong cho trẻ bằng nước lá cây sài đất thì hãy tiến hành tắm lại cho trẻ bằng nước trắng ấm.

Lưu ý: khi trẻ sơ sinh bị rôm sảy tuyệt đối không nên dùng kháng sinh và kem hay sử dụng bất kỳ loại thuốc nào bôi lên những vùng da bị rôm sảy của bé khi không có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa. Nếu thấy hiện tượng rôm sảy của trẻ phát tán ngày càng nhiều hay bị bội nhiễm da và các triệu chứng sốt, mệt mỏi, … thì cần phải đưa trẻ đi khám ngay.

Mua cây giống sài đất tươi, lá sài đất khô uy tín ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.