Cây giống sâm cau (tiên mao, sâm cau đen, …)

Sửa chính tả và điều chỉnh lại nội dung: 26/3/2025;

Sâm cau hay cồ nốc lan, tiên mao, ngải cau, nam sáng ton, soọng ca, thài léng, tên tiếng Anh là golden eye-grass, xian mao, weevil-wort, black musli, Kali musli, Kali Musali (danh pháp khoa học là Curculigo orchioides Gaertn.) là loài thực vật có hoa thuộc họ Sâm cau Hypoxidaceae. Loài này được Gaertn. miêu tả khoa học lần đầu tiên năm 1788. Nó là loài bản địa Trung Quốc, Nhật Bản, tiểu lục địa Ấn Độ, Papuasia, Micronesia, bán đảo Đông Dương.

Sâm cau được gọi là Nilappana (നിലപ്പന) theo tiếng Malayalam, Nēlatāḍi (నేలతాడి) trong tiếng Telugu, Nilappaṉai (நிலப்பனை) trong tiếng Tamil; କୁଆକେନ୍ଦା và ତାଳମୂଳୀ trong tiếng Odiya và তলমূলি trong tiếng Bengali.

Mô tả cây sâm cau

Sâm cau là loại cỏ, cao khoảng 40cm hay hơn. Phần thân rễ chính dạng củ, cắm sâu xuống đất. Ở dạng nguyên củ, tiên mao thường chia đốt rõ ràng, vỏ màu nâu đen, thân chỉ có 1 rễ chính, không phân nhánh, có các rễ con to bám quanh thân dễ chính. Thân rễ hình trụ dài, mọc thẳng, thót lại ở hai đầu, mang nhiều rễ phụ có dạng giống thân rễ. Lá có cuống dài 10cm. Lá mọc tụ họp lại thành túm từ thân rễ, xếp nếp như lá cau hình mũi mác hẹp, dài 20 – 30cm; rộng 2,5 – 3cm gốc thuôn, hai đầu nhọn, hai mặt nhẵn gần như cùng màu, gân song song rất rõ; bẹ lá to và dài; cuống lá dài khoảng 10 cm. Cụm hoa mọc trên một cán ngắn ở kẽ lá, mang 3 – 5 hoa màu vàng, lá bắc hình trái xoan, đài 3 răng có lông; tràng 3 cánh nhẵn; nhị 6, xếp thành hai dãy, chỉ nhị ngắn; bầu hình thoi, có lông rậm. Quả nang, thuôn dài 12 – 15mm, hạt 1 – 4 phình ở đầu, phái dưới có một phần phụ hình liềm.

Thông tin thêm

1. Thu hái sâm cau

Sâm cau là loại cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng, thường mọc trên những nơi đất còn tương đối màu mỡ trong thung lũng, chân núi đá vôi hoặc ven nương rẫy. Cây sinh trưởng tốt trong mùa mưa ẩm, phần thân rễ chính dạng củ, cắm sâu xuống đất, hoa quả hàng năm, khi già tự mở để hạt phát tán ra xung quanh. Sâm cau phân bố ở Campuchia, Ấn Độ, Malaysia, Thái Lan, Trung Quốc và Philippines. Ở Việt Nam, cây phân bố rải rác ở các tỉnh vùng núi, từ Lai Châu, Tuyên Quang, Cao Bằng, tuy nhiên, trước những năm 1980, Sơn La và Hòa Bình khai thác quá mức, đến nay đã khan hiếm.

Được biết củ chính là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Hàng năm vào tháng 11 người dân đi đào lấy củ về thái mỏng phơi khô làm thuốc, có thể dùng tươi để ngâm rượu. Củ có vỏ màu đỏ, thịt bên trong có màu trắng, khi phơi củ sâm có mùi thơm ngậy.

2. Thành phần hóa học (sưu tầm)

Từ dịch chiết C. orchioides, phát hiện một số hợp chất hóa học thuộc nhóm curculigoside bao gồm curculigoside A, B, C và D (Josep Valls et al.; Fitoterapia. 2006;77(6):416-9).

Cũng trong nghiên cứu khác, sáu hợp chất phenolic được phân lập từ Curculigo orchioides, bao gồm 2,6-dimethoxy benzoic acid (1), curculigoside A (2), curculigoside B (3), curculigine A (4), curculigine D (5) và 3,3′,5,5′-tetramethoxy-7,9′:7′,9-diepoxylignan-4,4′-di-O-beta-D-glucopyranoside (6), cùng với chiết xuất ethanol của Curculigo orchioides đã được đem đi đánh giá về hoạt động của chúng trên các nguyên bào xương (osteoblast) trong nuôi cấy vòm sọ ở chuột sơ sinh và các tế bào hủy xương (osteoclast) đa nhân có nguồn gốc từ tế bào tủy ở chuột để mô tả các thành phần chống loãng xương của loại cây này và khám phá mối quan hệ của cấu trúc hóa học với hoạt động chống loãng xương (Lei Jiao et al.; Phytomedicine. 2009;16(9):874-81).

Luận án Tiến sĩ SInh học “Nghiên cứu đặc điểm thực vật và đánh giá hoạt tính sinh học của cây sâm cau (Curculigo orchioides Gaertn.) thu tại Thừa – Thiên Huế” của Bùi Lê Thanh Nhàn; Mã số: 9420112; Đại học Huế – Trường Đại học Khoa học:

Các nghiên cứu hiện tại cho thấy sự hiện diện của các thành phần hóa thực vật trong cây Sâm cau rất phong phú và đa dạng, gồm: flavonoid, saponin, glycoside, terpenoid, steroid và glycoside; các hợp chất aliphatic hydroxyl ketone, các saponin thuộc nhóm cycloartan và nhóm ursan; flavone eudesmane và alkaloid. Bên cạnh đó cây còn chứa các thành phần khác: steroid; đường tự do như glucose, manose, xylose; mucilage; hemicellulose; polysaccharide và glucoronic acid. Hợp chất hoạt tính sinh học được khám phá nhiều nhất là curculigoside, một glycoside phenolic được phân lập chủ yếu từ rễ củ của cây.

1. Hợp chất glycoside

Đây là nhóm hợp chất chính trong Sâm cau. Theo các nghiên cứu trên thế giới, nhóm phenolic glycoside trong cây thường tồn tại dưới dạng các loại đường khác nhau như glucose, manose, xylose và glucoronic acid.

Phân tích thành phân hóa học của Sâm cau, các nhà khoa học đã phân lập và làm sáng tỏ thành phần phenolic glycoside trong rễ củ của cây này gồm có curculigoside A, và curculigoside C, curculigoside B và 2, 6-dimethoxylbenzoic acid.

Nguyễn Duy Thuần và Nguyễn Thị Phương Lan (2001) đã xác định được ở rễ củ của loài Sâm cau hoang dại thu thập ở Sơn Dương, Hà Giang có chứa phytosterol, đường khử, saponin, chất béo, carotene. Đồng thời, các tác giả cũng đã phân lập được được một hợp chất tinh khiết 4-hydroxy-3-methoxybenzoic acid từ dịch chiết acetone.

Bằng phương pháp quang phổ, Wu và cs (2005) đã khẳng định sự tồn tại của 7 thành phần đã biết của Sâm cau là: orcinol glucoside (1), orcinol-1-O-β-Dglucopyranosyl-(1→6)-β-D-glucopyranoside (2), curculigoside (4), curculigoside B (5), curculigoside C (6), 2,6-dimethoxyl benzoic acid (7) và syringic acid (8). Ngoài ra, nhóm nghiên cứu còn xác định được thêm 1 loại glucoside mới từ rễ củ Sâm cau: orcinol-1-O-β-D-apiofuranosyl-(1→6)-β-D-glucopyranoside (3).

Valls và cộng sự (2006) đã phân lập được từ cây Sâm cau hai phenolic đã biết là curculigoside A, curculigoside B và 2 phenolic mới là curculigoside C và curculigoside D (đã trình bày ở trên).

Năm 2009, dẫn xuất mới của syringic acid và glycoside phenol là curculigoside E và orchioside D đã được phân lập từ cây Sâm cau thu thập tại quận Nawalparasi (Nepal). Cấu trúc hoá học của các hợp chất này được làm sáng tỏ bằng các phương pháp quang phổ, trong đó curculigoside E có công thức hoá học là 3,5-Dimethoxy-4-O-[β-D-glucopyranosyl-(1→6)-β-D-glucopyranoside]-benzoic acid 5-methyl-2-O-β-D-glucopyr-anoside-phenyl ester. Tiếp đó, 4 loại glycoside phenolic mới là orcinoside D, E, F và G cũng đã được phân lập từ rễ củ của Sâm cau. Dựa trên các phân tích quang phổ toàn diện bao gồm: IR, FAB-MS, HR-ESI-MS, 1D-và 2D NMR (HSQC, HMBC), cấu trúc của chúng được làm sáng tỏ là: orcinol1-O-beta-D-xylopyranoside, orcinol-1-O-beta-D-apiofuranosyl-(1→ 2)-beta-D-glucopyranoside, orcinol-3-O-beta-D-apiofuranosyl-1-O-beta-D-glucopyra-noside, và 1-O-beta-D-glucopyranosyl-4-ethoxyl-3-hydroxymetylphenol.

Trong môi trường in vitro, phân tích mẫu rễ củ của Sâm cau được nuôi cấy lắc trong bình, Valls và cộng sự (2006) đã thu được glycoside mới là curculigoside C và curculigoside D cùng với 2 hợp chất đã biết: curculigoside A và curculigoside B. Cấu trúc của chúng đã được làm sáng tỏ trên cơ sở bằng chứng quang phổ, đặc biệt là bằng cách sử dụng phương pháp 2D NMR. Cũng trong năm này, Zuo và cộng sự (2010) đã phân lập được thêm ba loại phenolic glycoside mới, curculigoside F – H. Cấu trúc của chúng đã được làm sáng tỏ dựa trên các phân tích quang phổ toàn diện bao gồm IR, MS, 1D-và 2D NMR (HSQC, COZY và HMBC).

Từ chiết xuất ethanol mẫu rễ củ của cây Sâm cau, Wu và cs (2013) đã sử dụng các kỹ thuật quang phổ phối hợp với phương pháp HPLC và xác định được 5 loại chlorophenolic glycoside mới là: curculigine E, curculigine F, curculigine C, curculigine H, curculigine I và một phenolic glycoside mới, orcinoside H. Tiếp tục sử dụng các kỹ thuật quang phổ mở rộng (IR, UV, MS, 1D và 2D NMR), một số nhà khoa học đã làm sáng tỏ và bổ sung vào danh sách các hoạt chất của Sâm cau thêm glycoside mới, trong đó gồm 3 chất thuộc nhóm chlorophenolic glycoside (curculigine K, curculigine L, curculigine J) và 1 chất thuộc nhóm phenolic glycoside (curculigoside I).

2. Hợp chất triterpenoid

Triterpenoid là nhóm chất hữu cơ tự nhiên có cấu trúc đa dạng, được đặc trưng bởi khung steroid. Trong Sâm cau, các triterpenoid thường được tìm thấy đa phần thuộc nhóm cycloartene, ngoài ra còn có 31-methyl-3-oxo-20-ursen-28-oic acid thuộc nhóm ursan.

Misra (1990) đã phân lập được curculigol từ rễ củ Sâm cau và bằng phương pháp phân tích quang hóa đã xác định cấu trúc của hợp chất này là: 24-methylcycloart-7-en-3 β, 20-diol..

Năm 2012, Zuo và cs đã phân lập từ rễ củ của Sâm cau 2 loại cycloartane triterpenoid glycoside mới tên là curculigosaponin N và curculigosaponin O.

Jiao và cs (2013) đã ìm thấy 1 loại cycloartane mới là triterpenoid ketone cùng với 4 hợp chất đã biết trước đây (curculigine A, curligoside B, syringic acid, orcinol glucoside) từ chiết xuất ethanol của Sâm cau.

Năm 2022, Kim và cs đã tiến hành phân tích rễ củ Sâm cau bằng phương pháp khối phổ (MS). Thông qua nghiên cứu, các tác giả đã xác định được cấu trúc hoá học
của 6 loại cycloartane triterpenoid gồm: curculigone A – E và (24S)-9,19-cyclolanostane-3β,12α,16β,24-tetrol.

…

3. Tác dụng sinh học

Theo wikipedia (thông tin không rõ nguồn gốc):

Rễ cây Sâm cau có chất Curculigin A giúp kích thích ham muốn tình dục mạnh, tăng tần suất, thời gian quan hệ, tăng sinh tinh gần 2 lần. Thân và rễ của cây Sâm Cau có chứa nhiều Curculigin A nhất, là dược liệu tăng cường bản lĩnh phái mạnh gấp 1,5 lần so với các dược liệu có tác dụng tương tự, được ví như là “Viagra” tự nhiên tốt nhất cho nam giới.

Ngoài ra, thân và rễ Sâm Cau có nhóm chất cycloartan triterpen saponin làm tăng khả năng sản xuất nội tiết tố nam testosterone, chống co thắt, làm thư giãn cơ, tăng cường hoạt động của tế bào Leydig của tinh hoàn – nơi sản xuất ra testosterone trong cơ thể làm tăng nồng độ testosterone một cách tự nhiên đồng thời cũng giúp chống lại những bất thường về tinh trùng như: Tinh trùng yếu, chưa hoàn thiện hoặc kém chuyển động. Để sử dụng Sâm cau đạt hiệu quả cao nhất, việc kết hợp với các dược liệu có tác dụng tương tự sẽ mang lại công năng vượt trội, trong đó phải kể đến Nhung hươu Bắc cực. Sâm Cau cường tinh tráng thận, còn Nhung hươu ích huyết, sinh tủy. Cho nên khi cặp đôi này phối hợp với nhau sẽ đem lại tác dụng “kép” vượt trội: giúp da dẻ hồng hào, khí huyết đầy đủ, cơ thể cường tráng và sinh lý mạnh mẽ trở lại.

Công dụng và liều dùng cây sâm cau

Một số vùng dân tộc ít người ở nước ta dùng rễ cây này làm thuốc bổ cho nên mới gọi là sâm, rồi vì lá giống lá cau cho nên có tên sâm cau. Tại Ấn Độ, rễ cây này cũng được coi là một vị thuốc bổ. Ngoài ra người ta còn dùng chữa ho, trĩ, vàng da, đi ỉa lỏng, đau bụng, lậu. Dùng ngoài giã nát đắp lên nơi ghẻ, lở loét.

Uống trong: Mỗi ngày uống 6 – 12g dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu.

Đơn thuốc có Sâm Cau dùng trong nhân dân:

Chữa phong thấp, lưng lạnh đau, thân kinh suy nhược, liệt dương. Sâm cau thái mỏng, sao vàng 50g, rượu trắng 650ml. Ngâm trong vòng và 7 ngày hay hơn. Mỗi ngày uống hai lần, vào trước hai bữa ăn chính, mỗi lần một chén nhỏ chừng 25 – 30ml.

Trồng và chăm sóc sâm cau

1. Giống sâm cau

Cây sâm cau được nhân giống bằng hạt hoặc bằng mầm. người dân thường đánh cây con mọc hoang về trồng. Rễ sâm cau hình trụ, ăn sâu, khi đánh chú ý đào sâu lấy hết rễ. Nên đánh khi cây còn nhỏ

2. Thời vụ trồng

Thời vụ trồng tốt nhất vào mùa xuân. Các mùa khác cũng trồng được nhưng phải chăm sóc nhiều hơn.

3. Cách trồng và chăm sóc

Giống sống rất khỏe, lá xanh tốt quanh năm, vì thế có thể trồng trong chậu, trong bồn như cây cảnh.

Trồng trên đất trống, có thể trồng với khoảng cách 20 x 20 cm. Cần bón lót phân chuồng hoai mục cho đất tơi xốp.

Có thể bón thúc cho cây bằng phân chuồng hoai mục, nước giải hay đạm pha loãng (2%) mỗi tháng 1 lần, thường xuyên xới xáo, làm cỏ cho cây phát triển tốt.

4. Thu hoạch

Thu hoạch vào cuối năm, đào lấy củ, rửa sạch, thái mỏng, phơi khô, cất dùng dần.

Mua cây sâm cau ở đâu uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.

• Quý khách xin vui lòng liên hệ với Cây cảnh Hải Đăng để được các chuyên viên của chúng tôi tư vấn lựa chọn sản phẩm cây giống sâm cau phù hợp.
• Chúng tôi sẽ chụp ảnh sản phẩm cho quý khách nếu có yêu cầu.
• Chúng tôi sẽ kiểm tra kỹ hàng hóa đảm bảo chất lượng và đúng quy cách trước khi giao.
• Quý khách ở xa vui lòng tiến hành chuyển khoản trước. Nếu quý khách ở nội thành có thể áp dụng ship nhanh với chi phí 30k một lần ship.

Tài liệu tham khảo

• Cây sâm cau – cayduoclieu.violet.vn
• Sâm cau – Wikipedia