Ngũ vị tử

Ngũ vị tử là tên vị thuốc mà theo tên gọi có đủ năm vị: Ngọt, chua, cay, đắng và mặn. Trên thị trường hiện nay, người ta phân biệt ra hai loại:

– Cây ngũ vị tử Bắc hay còn được gọi là ngũ vị tử, liêu ngũ vị, sơn hoa tiêu ( Hắc Long Giang ) ( Fructus Sechizandrae ) là quả chín phơi hay sấy khô của cây bắc ngũ vị tử ( danh pháp khoa học Schizandra sinensis Baill. ) thuộc họ Ngũ vị Schizandraceae.

– Ngũ vị tử Nam – Fructus Kadsurae là quà chín phơi hay sấy khô của cây nam ngũ vị tử hay cây nắm cơm ( danh pháp khoa học Kadsura japonica L. ) cùng họ Ngũ vị Schizandraceae. Tuy gọi là nam ngũ vị tử nhung là nam đối với Trung Quốc. Cả hai vị trên hiện nước ta vẫn còn phải nhập.

Tuy ở Việt Nam ta cũng có một loài là Kadsura coccínea A. c Sm. những chưa thấy được khai thác.

Mô tả cây

Cây liêu vị tử ( Schizandra sinensis Baill. ) là một loại dây leo to, có thể mọc dài tới 8m, vỏ cành màu xám nâu với kẽ sần nổi rõ, cành nhỏ hơi có cạnh. Lá mọc so le, cuống lá nhỏ, dài 1,5 – 3cm; phiến lá hình trứng rộng, dài 5 – 11 cm, rộng 3 – 7cm, mép có răng cưa nhỏ, mặt trên sẫm hơn, gân lá non thường có lông ngắn. Hoa đơn tính, khác gốc, cánh hoa màu vàng trắng nhạt có mùi thơm, cánh hoa 6 – 9, nhị 5, quả ngũ vị tử là quả mọng hình cầu, đường kính 5 – 7 mm, khi chín có màu đỏ sẫm, trong chứa 1 đến 2 hạt. Tại Trung Quốc mùa hoa 5 – 7, mùa quả 8 – 9.

Cây nam ngũ vị tử theo tài liệu ( Trung dược chí, tập 2-1959 ) thì cũng là một loài Schizandra sphenanthera Rehd. et Wils, cùng họ, hình thái gần giống cây liêu ngũ vị nhưng khác nhau ở chỗ hoa liêu ngũ vị chỉ có 5 nhị còn cây nam ngũ vị tử có tới 10 – 15 nhị.

Tuy nhiên theo nhiều tài liệu trước thì nam ngũ vị tử được khai thác ở những loàỉ’ như Kadsura japónica L. ( Trung Quốc dược dụng thực vật đồ giám – 1960 ), Kadsura longepedunculata Fin. et Gagnep. ( Quảng Châu thực vật chí – 1956 ) hoặc Kadsura japónica Dun. ( Thực vật học đại từ điển – Trung Quốc ).

Ở đây chúng tôi chỉ mô tả một loài Kadsura có ờ nước ta là Kadsura coccinea A. c. Sum. ( còn có tên khác là Kadsura sinensis Hance hay Schizandra hanceana Baill.): Đây là một loài dây leo với cành phân nhiều nhánh, gầy, trên mặt phủ lớp phấn bài tiết, về sau trờ thành kẽ sần dài. Lá mọc so le, hình mác vói phía cuống hơi tròn, dài 6 – 19cm, rộng 3 – 4cm, mặt dưới màu nhạt, nhẵn. Hoa đơn tính, mọc ở kẽ lá dài 15mm, rộng 10mm, màu tía. Quả giống như một nắm cơm ( do đó có tên cây nắm cơm ) hay như một quả na to. Tên Lào là repa-ropo hay xung-xe.

Mặc dầu có ờ nước ta nhưng chưa thấy khai thác.

Yêu cầu sinh thái của ngũ vị tử

Ngũ vị tử thuộc loại dây leo, sống lâu năm,ưa sống ở nơi có khí hậu ẩm mát núi cao từ 1200 – 1600 m. Cây thường mọc trùm lên các bụi hoặc cây gỗ nhỏ ở ven rừng ẩm, bờ nương rẫy hay mọc lẫn ở các kiểu rừng non đang tái sinh.Trong điều kiện môi trường có nhiều ánh sáng, độ che phủ >20%, ẩm độ mát mẻ rất thích hợp cho sự hình thành nụ hoa và số lượng hoa cái tăng đáng kể. Do đó trồng giống này đồng thời chú ý đến cả 2 yếu tố độ ẩm không khí môi trường và ánh sáng. Phát triển ở dưới tán rừng tự nhiên nên giữ lại những cây có tán lá rộng, rừng cây gỗ to có bóng mát, độ che phủ nên đạt từ 30 – 40% là điều kiện lý tưởng nhất cho giống sinh trưởng và phát triển.

Trong tự nhiên cây Ngũ vị tử có thể chịu được nhiệt độ thấp tới -42^oC. Cây ưa đất màu mỡ, ẩm, đất mùn có tầng canh tác sâu, đất dễ thoát nước và không chịu được ngập úng. Loài này thường phân bố ở ven rừng, các rừng thưa hoặc những nơi rừng nguyên sinh bị chặt phá. Có thấy phân bố ở các khu rừng gỗ lớn như rừng Dẻ, Óc Chó, Vân Sam …và những khu rừng ít rụng lá. Ở những khu rừng rụng lá vào mùa lạnh hoặc dưới tán rừng Thông thì ít thấy có phân bố của vị thuốc này. Vào các thời điểm hạn hán hoặc thời tiết lạnh thì Ngũ vị tử ở những vùng đất trống thường bị bệnh ở phần gốc cây, làm cây chết dẫn tới sản lượng quả giảm sút nghiêm trọng. 

Địa chỉ mua giống cây ngũ vị tử uy tín chất lượng

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.

Tài liệu tham khảo

• Ngũ vị tử – thaythuoccuaban.com
• Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS Đỗ Tất Lợi
• Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây thuốc ngũ vị tử ngọc linh ( chisandra sphenanthera ) tại Hà Nội.

Xem thêm Ngũ vị tử tác dụng có lợi cho sức khỏe