Cây lấu (lá lấu)

Cây lấu là một loài thực vật thuộc chi Lấu Psychotria, một chi thực vật có hoa trong họ Thiến thảo Rubiaceae. Chi này có đến 1.645 loài và được coi là một trong những chi thực vật có hoa có số lượng cá thể lớn nhất. Chi này phân bố khắp vùng nhiệt đới và đa số các loài trong chi này là những cây thân gỗ nhỏ mọc bụi ở tầng thấp trong các khu rừng nhiệt đới. Một số loài hiện đang bị đe dọa hoặc đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do nạn phá rừng, đặc biệt là các loài ở miền trung châu Phi và Thái Bình Dương. Nhiều loài trong đó bao gồm cây chacruna (Psychotria viridis Ruiz & Pav.) được dùng để sản xuất hóa chất gây ảo giác cực mạnh dimethyltryptamine (DMT).

Bàn về cây lấu ở Việt Nam thì cũng có nhiều loài được lưu truyền trong dân gian, sách Những Cây thuốc và Vị thuốc Việt Nam của GS.TS Đỗ Tất Lợi (trang 517 – 518, xuất bản năm 2004) có đề tập đến cây lấu, tên khoa học là Psychotria montana Blume; tuy nhiên đây là danh pháp đồng nghĩa của Eumachia montana (Blume) I.M.Turner, một loài khác không liên quan. Một số trang khác thì có đề cập đến loài lấu đỏ hay men sứa, lấu đực, huyết tỉ là tản, sa huenk (Lào), ko sa mat (Lào), đại la tản (Quảng Tây) (danh pháp khoa học là Psychotria asiatica L.; đồng nghĩa: Psychotria rubra (Lour.) Poir.) nên nhà vườn chúng tôi chỉ đề cập đến loài trên trong bài viết lần này.

Mô tả cây lấu đỏ

Lấu là một cây nhỏ cao 1 – 9m, thân nhẵn. Lá mọc đối, hình trứng thuôn hẹp ở 2 đầu, dài 8 – 20cm, rộng 2 – 7,5cm, màu xanh lục. Hoa mọc thành xim nhiều nhánh ở đầu cành, hoa nhỏ, cánh hoa màu trắng, hình chuông phía trong tràng ở họng có nhiều lông nhỏ màu trắng. Quả hạch hình cầu hay hơi hình trứng, trên quả còn đài tồn tại, dài 5 – 7mm, màu đỏ, trong chứa 2 hạt màu đen.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Mọc phổ biến ở khắp các tỉnh trong nước ta từ Bắc đến Nam. Còn thấy mọc ở Lào, Campuchia.

Người ta dùng rễ hay lá tươi hay phơi khô làm thuốc. Hái quanh năm, rửa sạch đất cát, dùng tươi hay phơi sấy khô. Không phải chế biến gì khác. Nếu hái rễ thì có thể thái mỏng, phơi khô.

2. Thành phần hoá học

Báo cáo khoa học “Essential oil of the leaves of Psychotria asiatica L.: chemical composition, antioxidant, anti-inflammatory, and cytotoxic properties” của Trần Tiến Đông, Lê Anh Tuấn cùng cộng sự (DOI: 10.1080/14786419.2024.2341286) đăng ngày 13, tháng 4, năm 2024 có nêu:

Sử dụng phân tích sắc ký khí-quang phổ khối (gas chromatography-mass spectrometry hay GC-MS), tinh dầu từ lá của P. asiatica được tìm thấy chứa 53 thành phần riêng biệt. Các hợp chất chính được xác định bao gồm (E)-citral (20,6%), 10-epi-γ-eudesmol (15,9%), (Z)-citral (10,5%), geraniol (7,4%), α-cadinol (6,7%), 7-epi-α-eudesmol (4,4%), linalool (3,7%) và α-muurol (3,4%). Tinh dầu không biểu hiện hoạt tính chống oxy hóa, được chỉ ra bởi giá trị IC₅₀ > 100 µg/mL, trong khi axit L-Ascorbic đối chứng dương có IC₅₀ là 7,37 ± 0,27 µg/mL trong mô hình DPPH. Đánh giá tiềm năng chống viêm của nó cho thấy tác dụng ức chế sản sinh NO, với giá trị IC₅₀ là 29,08 ± 1,54 µg/mL trong tế bào đại thực bào RAW264.7 được gây ra bởi Lipopolysaccharide. Chưa kể, tinh dầu cũng biểu hiện độc tính tế bào đáng kể đối với dòng tế bào ung thư SK-LU-1, với giá trị IC₅₀ là 39,75 ± 1,79 μg/mL theo xét nghiệm sulforhodamine B (SRB).

Công dụng và liều dùng

Chỉ mới thấy dùng trong phạm vi nhân dân. Thường chỉ thấy dùng ngoài. Theo nhân dân, lấu có tác dụng tán ứ, hết đau, tiêu thũng (sung) chữa ngã hay bị đánh sưng đau, gãy xương sưng đau, đầu do phong thấp.

Dùng ngoài da không kể liều lượng: Thường lấy lá tươi hay rẽ về nấu với nước để xông và ngâm chân sưng đau, bị cước sưng đau.

Mua cây lá lấu ở đâu uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.