Cây hoa đơn buốt

Cây đơn buốt hay đơn kim, quỷ trâm thảo, manh tràng thảo, tử tô hoang, cúc áo, song nha lông, xuyến chi, tên tiếng Anh là hitch hikers, black-jack, beggarticks, farmer’s friends, Spanish needle, cobblers pegs (danh pháp khoa học là Bidens pilosa L.) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cúc Asteraceae.

Mô tả cây đơn buốt

Đơn buốt là một loại cỏ mọc hằng năm, thân cao 0,4 – 1m. Thân và cành đều có những rãnh chạy dọc, có lông. Lá mọc đối, cuống dài, phiến lá kép gồm 3 lá chét. Lá chét hình mác, phía đáy hơi tròn, cuống ngắn, mép lá chét có răng cưa to thô. Hoa tự hình đầu, màu vàng, mọc ở nách lá hay ở đầu cành, mọc đơn độc hay từng đôii một. Hoa tự có 5 cánh tràng màu trắng tạo thành “hoa” như thường thấy. Hoa thật của đơn buốt lưỡng tính, xếp trên hoa đầu, có tràng hoa hình ống màu vàng, hay bị nhìn nhầm thành “nhụy vàng” của hoa tự. Quả bế hình thoi, 3 cạnh, không đều, dài 1cm, trên có rãnh chạy dọc, có 2 móc nhọn dùng để phát tán thông qua việc bám vào động vật và con người (lông, quần áo, …).

Thông tin thêm

1. Phân bố

Mọc hoang ở khắp nơi tại miền Bắc, miền Trung nước ta, còn thấy mọc ở Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Philippines.

Thường dùng toàn cây tươi hay phơi khô. Thường thu hái vào mùa hè, lúc cây đang ra hoa. Có nơi chỉ dùng hoa phơi khô ngâm rượu.

2. Thành phần hóa học

Gần 200 hợp chất đã được phân lập từ B. pilosa, đặc biệt là polyacetylene và flavonoid (Fabiana Lima Silva et al.; Molecules. 2011;16(2):1070–1102). Cây có chứa chalcone okanin C₁₅H₁₂O₆ và ethyl caffeate C₁₁H₁₂O₄, một axit hydroxycinnamic (Yi-Ming Chiang et al.; Br J Pharmacol. 2005;146(3):352–363).

Công dụng và liều dùng cây thuốc giấu

Dùng ngoài, đơn buổi thường dùng nấu nước (100 đến 200g nấu với 4 – 5 lít nước) tắm trong trường hợp bị mẩn ngứa, bã xát kỹ lên vết mẩn. Thường chỉ dùng 1 – 2 lần thấy kết quả.

Lá tươi giã nát dùng đắp lên mi mắt khi bị đau mắt. Một số nơi dùng hoa ngâm rượu (1/5) ngậm trong trường hợp bị đau răng.

Theo kinh nghiệm của nhân dân Trung Quốc (Trung Quốc dược dụng thực vật đồ giám, 1960: 146). Đơn buốt có tác dụng chữa lỵ, yết hầu, cổ họng sưng đau, nấc. Còn có tác dụng giải độc, cầm đi ỉa, giải nhiệt. Dùng ngoài chữa bọ cạp, nhện, rắn cắn. Gần đây tại Trung Quốc có kinh nghiệm dùng cây đơn buốt chữa viêm ruột thừa có kết quả. Ngày dùng uống 4 đến 16g dưới dạng thuốc sắc. Dùng ngoài không kể liều lượng.