Cây giống xoan leo (tam phỏng, tầm bóp leo)

Xoan leo hay tam phỏng, tầm phỏng, tầm bóp leo, mang hổ, phong thuyền cát, tên tiếng Anh là lesser balloon vine, balloon plant, love in a puff (danh pháp khoa học là Cardiospermum halicacabum L.), là một loài thực vật có hoa thuộc họ Bồ hòn Sapindaceae. Quả của cây này có 3 ô phồng lên nên trong tiếng Việt gọi nó là cây tam phỏng.

Mô tả cây xoan leo

Dây leo bằng tua cuốn, sống một năm hay nhiều năm. Cành mảnh, mềm, có khía dọc, nhẵn hoặc có ít lông. Lá kép mọc so le, có cuống dài, xẻ 2 – 3 lần lông chim, lá chét chia thùy sâu hoặc có răng cưa to, nhỏ dần về phía đầu lá; không có lá kèm. Cụm hoa mọc thành chùm ngắn ở kê lá, cuống chung có 2 tua cuốn mọc đối; hoa nhỏ lưỡng tính, màu trắng; đài 4 – 5 răng, 2 răng ngoài nhỏ; tràng 4 cánh không đều, xen kẽ với lá đài, có vảy ở gốc móng; nhị 8, chỉ nhị rời; bầu 3 ô. Quả nang, hình cầu hoặc hình quả lê, chia 3 ngăn, vỏ quả mỏng phình to, có gân lồi và lông mềm; hạt tròn, màu đen. Mùa hoa: tháng 2 – 3; mùa quả: tháng 4 – 5.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây xoan leo (tầm phỏng) – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác:

Chi Cardiospermum L. có 23 loài, thường là dây leo nhỏ, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Mỹ và châu Phi. Ở châu Á có 2 – 3 loài, Việt Nam chỉ có 1 loài là tầm phỏng.

Tầm phỏng phân bố rải rác ở hầu hết các tỉnh thuộc vùng núi thấp, trung du và đồng bằng. Độ cao phân bố dưới 1000 m. Cây sống hằng nam, ưa sáng và ưa ẩm, thường leo lên các loại cây cỏ khác ở bờ nương rẫy, đồi, ven rừng. Ở đồng bằng, đôi khi gặp tầm phỏng ở bãi sông, các lùm bụi quanh làng. Hàng năm, cây con mọc từ hạt thấy được vào cuối mùa xuân. Cây sinh trưởng nhanh trong mùa hè, sau khi quả già thì bắt đầu tàn lụi, kết thúc vòng đời trong thời gian khoảng 6 tháng.

Bộ phận dùng: Toàn cày, thu hái quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.

2. Thành phần hoá học (sưu tầm)

Cây xoan leo (tầm phỏng) – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác:

Theo Rao C. Venkata và cs. 1987, lá tầm phỏng chứa (+)-pinitol, apigenin-7-O-glucuronide, chrysoeriol-7-O-glucuronide và luteolin-7-O-glucuronide (CA 111 : 54 183 г).

Theo Khan M S. Y và cs, 1990, cả cây chứa acid arachidic, apigenin và β-sitosterol ≈ β-D-galactoside (CA 112 : 195 284 g).

Shabana M. M. và cs. 1990, đã tìm thấy trong tầm phỏng 3 flavonoid glucoside thuộc nhóm flavon có tác dụng diệt trứng và ấu trùng của loài Musca domestica và diệt ấu trùng của Philosamia ricini (CA 117 : 64 787 d).

Hạt chứa dầu béo khoảng 30%, gồm các glyceride của các acid arachidic, acid lignoceric, acid stearic, acrl oleic và acid linoleic và glycerol. Ngoài ra, hại còn có cyanolipid 55% (cardiospermin) gốm 45% acid C₂₀. Phần không xà phòng hóa của vỏ quả ngoài chứa các sắc tố và flavon. Phần trong của hạt chứa các hợp chất triterpenoid và steroid (Prosca 12 (1), 1999).

3. Tác dụng dược lý

Cây xoan leo (tầm phỏng) – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác:

Phân đoạn steroid trong cây tầm phỏng có hoạt tính chống viêm trên chuột cống trắng. Cao cồn phần trên mặt đất của cây biểu lộ hoạt tính chống viêm ở chuột cống trắng trong thử nghiệm phù chân chuột gây bởi carrageenan. Cơ chế chống viêm có thể là sự ức chế hoạt tính của phospholipase II, dẫn đến giảm acid arachidonic, hoặc giảm sự ổn định của hệ màng thể tiêu bào. Cao cồn lá trong thử nghiệm in vivo trên chuột cống trắng có tác dụng gây giảm đau, gây co giật nhẹ, chống viêm trong thử nghiệm túi u hạt, và thứ nghiệm cấy viên bông.

Cao cồn lá tầm phỏng gây ức chế hệ thần kinh trung ương, hạ huyết áp và nhịp tim chậm trên cơ quan cô lập và in vivo. Tác dụng giảm huyết áp được đối kháng một phần bởi atropin và thuốc kháng histamin. Cơ chế tác dụng có thể một phần do sự ức chế enzym chuyển angiotensin. Cao cồn gây co bóp mạnh hồi tràng cô lập chuột lang; atropin và các thuốc kháng histamin có thể đối kháng một phần tác dụng này. Tinh dầu và phần đoạn tan trong nước của cao cồn lá sấy khô gày giảm huyết áp tức thì trên chó gây mê; tác dung hạ áp này không bị ảnh hưởng bởi atropin. Phân đoạn tan trong nước của cao cồn hạt sấy khô lúc đầu gây ức chế, tiếp sau đó gây kích thích rõ rệt tim ếch cô lập. Cao methanol của cây khô có hoạt tính chống lại sự phát sinh hồng cầu hình liềm và chống sư khía của hồng cầu, với những sự thay đổi đảo ngược mạnh hơn tác dụng của testosterone propionate.

Saponin được coi là có liên quan tới tác dụng lợi tiểu. Vì tạo thành các dung dịch có bọt một cách đặc trưng trong nước, các hạt chứa saponin thường được dùng làm thuốc tẩy rửa. Do chứa cyanolipid và glycosid cyanogenic, tầm phỏng có thể độc; cyanid có tác dụng ức chế hệ cytochrome oxidase để sử dụng oxy ở tế bào. Những enzym chuyển hóa khác cũng bị ức chế, nhưng ở mức độ yếu hơn. Tuy vậy, liều lượng lớn mới đạt nồng độ nguy hiểm (0,5 – 3,5 g/kg).

Trong mô hình thực nghiệm sử dụng các thực khuẩn thể để nghiên cứu sàng lọc hoạt tính kháng siêu vi khuẩn hoặc chống ung thư, quả tầm phỏng có hoạt tính kháng thực khuẩn thể, thể hiện ở chỗ không có vết tan của vi khuẩn do thực khuẩn thể, trong khi ở thí nghiệm đối chứng, quan sát thấy vết tan điển hình của vi khuẩn do thực khuẩn thể gây nên.

Công dụng và liều dùng xoan leo

Tầm phỏng có vị đắng, hơi cay, tính mát, có tác dụng giảm đau, tiêu sưng, tiêu thũng, lam se, hàn vết thương, lương huyết, giải độc. Rễ làm ra mô hôi, lợi tiểu, khai vị, nhuận tràng, gây sung huyết da, điều kinh.

Tầm phỏng thường được dùng chữa cảm sốt, viêm đường tiết niệu, viêm thận phù thũng, thấp khớp. Ngày 15 – 30g dạng thuốc sắc. Dùng ngoài, trị đòn ngã tổn thương, viêm mủ da, eczema, ghẻ ngứa, rắn cắn. Tùy trường hợp mà dùng cây tươi giã nát lấy nước uống, hoặc dùng dây lá nấu nước rửa hay tắm. Dịch ép lá nhỏ tai chữa đau tai.

Ở các nước Đông Nam Á, rễ là bộ phận làm thuốc quan trọng nhất của tầm phỏng. Dược liệu được coi là có tác dụng làm ra mô hôi, lợi tiểu, hạ nhiệt, gây nôn và tẩy. Rễ được dùng ở indonesia và Philippines trị viêm bàng quang và đường tiết niệu. Lá trị thấp khớp ở Philippines, uống trong hoặc đắp ngoài. Ở Indonesia, lá vò nát, đắp làm mát trị nhức đầu; nước hãm lá là thuốc thụt trị tiêu chảy và ly; nước sắc lá dùng xông hơi chữa nhức đầu. Ở Malaysia, và Thái Lan, lá tầm phỏng trị đau mắt. Ở Bangladesh, viên hoàn mềm chế từ toàn cây được dùng trị hen Ở Nam Phi, nước hãm lá và cuống được dùng làm thuốc thụt trị tiêu chảy và lỵ. Ở Campuchia, lá được dùng ngoài trị bệnh da.

Ở Trung Quốc, nước sắc cây tầm phỏng được dùng làm nước rửa sau phẫu thuật, nước hãm từ lá xoa trên da bị ngứa, và nước sắc lá để rửa những vết lở loét. Ở Đài Loan, lá giã với ít muối đắp chữa sưng tấy. Ở Ấn Độ, rễ là thuốc lợi tiểu, làm ra mồ hôi, gây nôn, nhuận tràng, điều kinh và gây sung huyết da, và đôi khi trị thấp khớp, đau lưng, rối loạn chức năng gan và bệnh thần kinh. Dịch ép toàn cây còn non trị bệnh lậu.

Địa chỉ bán cây xoan leo uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.