Cây giống sầu đâu rừng (cứt chuột, khổ sâm)

Cây sầu đâu rừng hay sầu đâu cứt chuột, hạt khổ sâm, khổ luyện tử, nha đảm tử, chù mền, san đực (Sầm Sơn), cứt cò (Vĩnh Linh), bạt bỉnh (Nghệ An), tên tiếng Anh là Macassar kernels, Java brucea, kosam (danh pháp khoa học là Brucea javanica (L.) Merr.; đồng nghĩa: Brucea sumatrana Roxb.), là một loài thực vật có hoa trong họ Thanh thất Simaroubaceae.

Cây sầu đâu rừng cho vị nha đảm tử (Fructus Bruceae hay Brucea hoặc Semen Bruceae) còn gọi là khổ luyện tử hay khổ sâm hay quả xoan đâu rừng là quả khô của cây sầu đâu rừng.

Chớ nhầm quả này với quả xoan Melia azedarach L. thuộc họ Xoan (Meliaceae) người ta lấy gỗ làm nhà, vỏ rễ để trị giun, người ta cũng gọi quả xoan là khổ luyện tử.

Mô tả cây sầu đâu rừng

Cây sầu đâu rừng nhỏ, chỉ cao độ 1,60 đến 2,5m là cùng, thân yếu không thành gỗ và không to như cây xoan làm nhà. Lá xẻ lông chim không đều, 4 – 6 đối lá chét. Hoa nhỏ khác gốc, mọc thành chùm xim.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây sầu đâu rừng – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Cây sầu đâu rừng mọc hoang ở nhiều nơi trong nước ta: Hải Phòng, Đồ Sơn, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên đầu cũng có. Chưa được tổ chức trồng. Nhưng ngay với nguồn mọc hoang dại, hiện nay mỗi năm tổ chức tốt, ta cũng có thể thu mua được 3 – 5 tấn. Quả chín hái về phơi hay sấy khô, loại bỏ tạp chất. Không phải chế biến gì khác. Quả khô bảo quản hàng 10 năm gần như không hỏng hoặc không giảm tác dụng. 

Mùa thu hái:  Tháng 8 đến tháng 12.

2. Thành phần hoá học

Cây sầu đâu rừng – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Trong quả nha đảm tử có 23% dầu (hoặc 50% nếu chỉ tính đối với nhân). Dầu lỏng, màu trắng. Ngoài ra còn một glucoside gọi là kosamin (??), chất tanin, chất men có thể là men thủy phân, amygdalin, chất quassin và một chất saponin.

Chất kosamin có tác dụng diệt trùng rất rõ rệt. Liêu nhỏ gây nôn diệt giun sán, liều cao thì độc, làm tim đập chậm, nôn ra mật và máu, đi ỉa lỏng và có thể chết được. Máu người bị ngộ đen, không đông được, hồng cầu phồng lên, vón lại, ống tiêu hóa và màng não bị viêm.

Năm 1967, Viện các hợp chất thiên nhiên ở Pháp (Judith Polansky – Zoia Baskevith – Experientia 23 (6) 1967 – C. A. 1968 Nb5-21869), năm 1968 Trường đại học tổng hợp California Mỹ (Keng Y. Sim James J. Simes J. Org. Chem. 33 (1) 1968 – C. A. 68, 39849n) đã chiết và xác định công thức hóa học của một số chất đắng như brucein A, B, C và brusatol. 

Brusatol có độ chảy 276 – 278^o, công thức thô C₂₆H₃₂O₁₁.

3. Tác dụng dược lý

Cây sầu đâu rừng – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Thí nghiệm trong ống nghiệm, hạt khổ sâm (nha đảm tử) có tác dụng diệt amip ở dạng hoạt động. Trên lâm sàng, hạt khổ sâm tỏ ra có tác dụng chữa lỵ amip cấp tính rất tốt, so sánh các dụng như emetine. Nhưng đối với lỵ mãn tính và lỵ có mang vi trùng thì hiệu quả có kém hơn. 

Năm 1973, S. M. Kupchan và cộng sự (1968. J. Org. Chem. vol. 38 (1): 178) từ Brucea antidysenterica J.F.Mill., chế thành dịch chiết cồn có tính chất ức chế trên các tế bào ung thư trong ống nghiệm. Trong dịch chiết cồn này, các tác giả đã phân lập được bruceantin (0,01%), bruceantirin (0,002%) và brucein B (0,002%).

Tác dụng chống ung thư của bruceantin mạnh hơn bruceantirin và brucein B. Sự khác nhau này có lẽ do sự có mặt của một este không no, ở bruceantin. Công trình nghiên cứu này của tác giả đã dựa trên kinh nghiệm của nhân dân Ethiopia đã dùng hạt cây này chữa lỵ và ung thư.

Năm 1971, Đỗ Tất Lợi và cộng sự (Dược học 3, 1971, 6.1971 và 5.1972) đã nghiên cứu tìm thấy liều điều trị của nhân đã khử dấu là 4mg/kg thể trọng (người), liều LD₅₀ là 260mg/kg và liều LD₁₀₀ là 360mg/kg đối với chuột nhắt. Trên cơ sở đó đã đề nghị sản xuất viên nha đảm tử chứa 5mg nhân đã khử dầu (dùng cho trẻ em) và chứa 20mg (dùng cho người lớn). Những viên này đã được dùng rộng rãi trong vụ dịch lý Ở Nam Hà. Theo báo cáo của khoa truyền nhiễm bệnh viện Bạch Mai 92% trường hợp ly đã khỏi. Tác dụng phụ không đáng kể: 2% số người dùng thuốc buồn nôn hoặc nôn mửa. Khi ngừng thuốc các triệu chứng đó hết ngay.

Công dụng và liều dùng cây sầu đâu rừng

Tinh vị theo đông y: Vị đắng, tính hàn, vào kinh đại tràng. Tác dụng táo thấp (làm khô cái ấm với), sát trùng. Chữa sốt rét, những người tỳ vị hư nhược nôn mửa cấm dùng. Đây là một loại thuốc lỵ đã được dùng lâu đời ở nhiều nước nhiệt đới: Tại Việt Nam, vị thuốc được ghi với tên “xoan rừng” trong bộ “Nam dược thần hiệu” của Tuệ Tĩnh (thế kỷ 17), tại Trung Quốc vị thuốc lần đầu tiên thấy được ghi với tên nha đảm từ trong “Bản thảo thập di” của Triệu Học Mẫn (1765).

Ngày dùng 10 – 14 quả, có thể tới 20 quả, tán nhỏ, làm thành viên 0,10g toàn quả hoặc 0,02g nhân đã khử dầu mà uống. Uống liền 3 – 4 ngày đến một tuần lễ.

Thường chỉ 1 – 2 ngày là khỏi. Nhưng nên uống liên trong 5 – 7 ngày cho hết hẳn. Có thể bỏ vỏ, ép hết dầu vì dầu có tính chất kích thích, gây nôn và ỉa lỏng. Ngoài công dụng chữa lỵ, nhà đảm tử còn có tác dụng chữa ỉa lỏng, viêm ruột thường, chữa sốt rét.

Có thể dùng dưới dạng thụt: Lấy 20 – 30 hạt giã nhỏ, ngâm vào 200ml dung dịch 1% natri bicarbonat, sau 1 – 2 giờ, lọc lấy nước thụt giữ.

Nha đảm tử có độc, uống quá liều có thể gây đau bụng, nôn mửa, kém ăn, người mệt. Khi thụt thì ít hiện tượng độc hơn. Dùng uống với liều kể trên thường không xảy ra hiện tượng độc nào, hoặc chỉ thấy nôn nao, buồn nôn. Ngừng thuốc sẽ hết ngay.

Để chữa sốt rét: Ngày uống 3 lần sau bữa ăn. Mỗi lần uống 1g quả. Uống liền 4 – 5 ngày. Phụ nữ có thai vẫn dùng được.

Viên nha đảm tử 5mg; Trẻ 1 tuổi: ngày 2 – 4 viên; 2 tuổi: ngày 3 – 6 viên; 3 tuổi: ngày 4 – 8 viên; 4 tuổi: 5 – 10 viên. Trên 4 tuổi: dùng viên nha đảm từ 20mg, ngày 5 – 10 viên. Có thể uống 15 – 20 viên, chia làm nhiều lần uống, mỗi lần 1 – 2 viên.

Địa chỉ bán cây sầu đâu rừng uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.