Cây giống hương bài (rẻ quạt)

Hương bài hay cát cánh lan, lưỡi đòng, huệ rừng hương lâu, rẻ quạt, xường quạt, sơn gian lan, tên tiếng Anh là umbrella dracaena, common dianella, siak-siak, flax lily (danh pháp khoa học là Dianella ensifolia (L.) Redouté; đồng nghĩa: Dianella nemorosa Lam.), là một loài thực vật có hoa trong họ Lan nhật quang Asphodelaceae. Cây có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Madagascar, Malesia, quần đảo Thái Bình Dương, Singapore, Sri Lanka, Đài Loan và châu Á nhiệt đới.

Cần chú ý ngay rằng tên hương bài dùng để chỉ hai cây khác nhau về hình dáng cũng như về họ thực vật. Cây hương bài thứ hai còn có tên là cỏ hương bài hay hương lau (Chrysopogon zizanioides (L.) Roberty) thuộc họ Hòa thảo Poaceae, rễ dùng nấu nước gội đầu cho thơm và cất tinh dầu hương bài.

Mô tả cây hương bài

Cây hương bài sở dĩ có tên như vậy là do rễ cây này được dùng làm hương đốt trong những ngày tết, dáng cây trông giống như cỏ bài.

Hương bài là một loại cỏ sống dai, có thân rễ nằm ngang, thân cao chừng 40 – 50cm, có thể tới 1m. Lá mọc so le, ôm lấy thân theo hai bên thân hình nan quạt giấy trong như chiếc quạt hay quân bài, do đó có tên rẻ quạt hay hương bài. Lá hình mác dài 40 – 70cm, rộng 1,5 – 3,5cm, không cuống, phía dưới thành bẹ dài ôm lấy thân. Cụm hoa tận cùng, dài 10 – 20cm (không kể cuống) mọc thành thùy xim ngắn. Hoa màu vàng nhạt hay hơi tím nhạt, khi còn là nụ có hình trứng, 3 lá đài, 3 cánh tràng, 6 nhị, bầu hình cầu, 3 ngăn, quả mọng màu đỏ tía sẫm hay xanh đen, hình cầu đường kính 8 – 9mm ngăn có 1 – 3 hạt hình trứng.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây hương bài được trồng và mọc hoang ở nhiều nơi trong nước ta: Tại các tỉnh miền Bắc, trồng chủ yếu ở các làng quanh vùng Tiền Hải tỉnh Thái Bình để lấy rễ làm hương thắp, còn trồng nhiều ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh.

Chưa được trồng trên quy mô kỹ nghệ, thường chỉ thấy mỗi gia đình trồng vài khóm để dùng trong dịp tết, cây có thể trồng trong bóng râm và có thể trồng ngoài nắng. Mùa hoa tháng 6 – 7. Đất trồng là đất mùn, đất vườn.

Vào cuối mùa thu, đào lấy rễ và thân rễ, rửa sạch phơi khô.

2. Thành phần hoá học (sưu tầm)

Báo cáo khoa học “Chemical composition, antibacterial, antioxidant and cytotoxic activities of the essential oil of Dianella ensifolia” của Zi-Qian He cùng đồng sự; Records of Natural Products. 14 (2): 160–165; 2020:

Tinh dầu phân lập từ các bộ phận trên mặt đất của Dianella ensifolia (L.) DC bằng phương pháp chưng cất bằng nước và các thành phần hóa học của nó được xác định bằng GC-FID và GC-MS. Tổng cộng có sáu mươi ba hợp chất chiếm 97,2% trong tinh dầu đã được xác định. Các hợp chất chính được tìm thấy là allo-aromadendrene (7.3%), geranylacetone (6.2%), hexahydrofarnesyl acetone (4.4%), longifolene (4.2%) và β-caryophyllene (4.0%). Bên cạnh đó, tinh dầu cũng được đánh giá về hoạt tính kháng khuẩn bằng phương pháp khuếch tán đĩa và phương pháp pha loãng trong môi trường nuôi cấy, khi thể hiện hoạt tính kháng khuẩn phổ rộng tiềm năng trong ống nghiệm đối với cả vi khuẩn Gram dương và Gram âm. Ngoài ra, đánh giá động lực gây độc tế bào trong ống nghiệm đối với các dòng tế bào HepG2 và MCF-7 bằng phương pháp MTT cho thấy độc tính tế bào mạnh với giá trị IC₅₀ lần lượt là 61,35 μg/mL và 56,53 μg/mL.

Thomas Mammone cùng cộng sự (2010) đã sàng lọc hàng trăm chiết xuất thực vật nhằm tìm chất chống oxy hóa và phát hiện ra một chất vừa là chất chống oxy hóa mạnh vừa có thể làm giảm tình trạng tăng sắc tố da từ Dianella ensifolia, đó là 1-(2,4-dihydrophenyl)-3-(2,4-dimethoxy-3-methylphenyl) propane (DP), có tác dụng ức chế gốc tự do 1-1-diphenyl-2-picryl-hydrazyl (DPPH) với giá trị EC₅₀ là 78 ​​mum (Thomas Mammone et al.; Journal of Cosmetic Dermatology. 9(2):89-95; 2010).

Công dụng và liều dùng cây hương bài

Cây hương bài – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Chúng tôi chưa thấy nhân dân ta dùng cây hương bài làm thuốc. Chỉ mới thấy dùng rễ phơi khô trộn với nhiều vị thơm khác như hồi, quế chi và bã mía để làm hương thắp.

Tỷ lệ các vị đại để như sau: Rễ hương bài phơi khổ 1kg, nảy cây bưởi (vỏ thân cây bưởi tự bong ra) 1kg, bạch đàn và đại hồi mỗi thứ 300g, quế chi 300g, trầm 1kg, mía thái mỏng, giã và vắt bỏ nước đi 5kg. Tất cả sấy khô tán nhỏ, cuộn vào giấy bản, trong có lõi que nứa để làm chân hương.

Tại các nước khác, người ta dùng lá giã nát đắp lên các mụn nhọt. Cây có độc không dùng làm thuốc uống được. Súc vật ăn có thể bị chết. Tại Nghệ An và một số tỉnh Hoa Nam Trung Quốc, người ta dùng rễ cây này chỉ vắt lấy nước, dùng nước này tẩm gạo, phơi khô, gạo khô lại tẩm, làm như vậy 3 lần. Rang gạo thơm, chuột ăn sẽ chết. 

Địa chỉ bán cây hương bài uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, Long Biên. Đối diện với Tổng công ty may 10, Hà Nội.