Dây thìa canh lá nhỏ

Ảnh chụp Gymnema sylvestre (tiếng Hindi: छॊटा दूधीलता, गुढ़मार, गुरमार, मॆढ़शिंगी, …) tại bang Andhra Pradesh, Ấn Độ. Nguồn: Wikipedia Commons.

Quả thìa canh. Người chụp: Vinayaraj. Nguồn: Wikipedia Commons.

Lá và hoa thìa canh. Nguồn: Wikipedia Commons.

Sửa chính tả và điều chỉnh lại nội dung: 22/3/2025;

Dây thìa canh hay dây muôi, lõa ty rừng, tên tiếng Anh là gymnema, Australian cowplant, Periploca of the woods (danh pháp khoa học là Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br. ex Schult) là loài thực vật có hoa thuộc chi Lõa ty Gymnema, phân họ Asclepiadoideae trong họ La bố ma Apocynaceaee. Cây này có tác dụng làm giảm vị ngọt ở đầu lưỡi khi tiêu thị các loại thức ăn có vị ngọt. Cây có nguồn gốc từ châu Á (bao gồm cả bán đảo Ả Rập), châu Phi và Úc.

Năm 2009, Takhtajan đã công bố hệ thống phân loại trong đó xếp Gymnema R.Br. là một chi trong phân họ Asclepiadoideae của một họ lớn là Apocynaceae. Cho đến nay, quan điểm này được thừa nhận rộng rãi trong các hệ thống phân loại quốc tế. Theo đó, Gymnema R.Br. là một chi thuộc phân họ Bông tai Asclepiadoideae, họ La bố ma Apocynaceae, bộ Long đởm Gentianales.

Theo Danh lục các loài thực vật Việt Nam của Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật xuất bản năm 2005, chi Gymnema tại Việt Nam có 8 loài là:

– Gymnema albiflorum Cost. (lõa ti hoa trắng);

– Gymnema alterniflorum (Lour.) Merr.;

– Gymnema foetidum Tsiang (lõa ti thối);

– Gymnema griffithii Craib (lõa ti griffithi);

– Gymnema inodorum (Lour.) Decne (lõa ti không mùi, lõa ti nhuộm, dây mỏ, dây thìa canh lá to);

– Gymnema latifolium Wall ex Wight (lõa ti lá rộng);

– Gymnema reticulatum (Moon) Alston;

– Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br. ex Schult;

Mô tả dây thìa canh lá nhỏ

Cây dây leo, cao từ 3 đến 5m. Thân non thì có màu xanh và phủ lớp lông mịn, thân giả thì màu nâu. Đặc biệt có nhiều lỗ vỏ với đường kính từ 0,5 – 1mm. Toàn cây chứa nhựa mủ màu trắng hay hơi vàng. Lá cây mọc đối với cuống dài 3 – 5 mm, đường kính 2 – 3mm. Phiến lá hình bầu dục, có thể là trứng hay trứng ngược. Chiều dài lá khoảng 6 – 7cm; rộng 2,5 – 5cm; gốc thuôn, mép nguyên, ngọn nhọn. Hơn nữa có 4 – 6 cặp gân phụ nhìn khá rõ ở mặt dưới.

Hoa nhỏ màu trắng có chút vàng, mọc thành xim dạng tán ở nách lá, dài 8mm, rộng 12 – 15mm. Đài hoa chia 5, các thuỳ dài 1mm, có lông mịn và rìa lông. Tràng 5, dính nhau thành ống; dài 1,8 – 2mm; mặt ngoài nhẵn. Còn tràng phụ gắn với tràng, có 5 răng, dính với họng tràng.

Cột nhị và nhụy hình trụ, dài khoảng 1,5mm; rộng 0,8 – 1mm. Bao phấn ngắn; khối phấn gồm hai thùy, dài khoảng 0,2mm, liên kết với nhau nhờ trung đới có màu vàng nâu. Bộ nhụy có vòi với đầu rộng hình nón, vượt quá bao phấn. Quả dây thìa canh là quả đại dài khoảng 5 – 6cm, rộng ở dưới, đường kính chỗ lớn nhất khoảng 1,5cm. Hạt dẹp, dài 3mm, có mào lông màu trắng, dài khoảng 3 – 3,5cm. Thông thường sẽ có chứa khoảng 40 hạt trong một quả.

Cây ra hoa vào tháng 7 và đậu quả vào tháng 8. Khi chín quả của cây này rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa, nên dân gian gọi là cây dây thìa canh hay cây muôi.

Thông tin thêm

1. Dây thìa canh mọc ở đâu ?

Theo Wikipedia tiếng Việt (chưa rõ nguồn):

Dược điển Ấn Độ có ghi lại Dây thìa canh (Tiếng Ấn Độ gọi là cây Gumar) được sử dụng tại Ấn Độ từ 2000 năm trước để trị bệnh “Nước tiểu ngọt như mật”. Loại cây này phát triển nhiều nhất ở thung lũng Paltacot miền Trung Nam Ấn Độ, ngoài ra còn phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia.

Tại Việt Nam, loại cây này mới được tìm thấy vào năm 2006. Người đầu tiên phát hiện ra loài cây này là Ts. Trần Văn Ơn – trưởng bộ môn Thực vật – Đại học Dược Hà Nội. Loại cây này ban đầu được tìm thấy tại một số nơi ở miền Bắc Việt Nam từ Hải Hưng, Hải Phòng, Hà Bắc, Ninh Bình tới Thanh Hóa. Hiện nay loài cây này được quy hoạch trồng thành vùng tại Nam Định và Thái Nguyên. Thu hái các bộ phận của toàn cây quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.

Cũng theo nhận định, mô hình trồng thảo dược cây dây muội đang được phát triển tại một số tỉnh, dây thìa canh có ưu điểm là chịu đựng được hạn, nên rất thích hợp trồng ở những nơi đất khô cằn. Cây ưa nhiều ánh sáng, chỉ cần làm giàn leo khi cây đạt đủ độ cao thì sẽ giúp cây phát triển nhanh hơn, cây cho thu hoạch sau 1 năm và cứ liên tục trong vòng 10 năm. Hiện nay vùng Hải Lộc Nam Định là nơi có mô hình trồng dây thìa canh thành công nhất ở nước ta.

Xem ngay: thảo dược vọng cách chữa kiết lỵ

2. Thành phần hóa học

Báo cáo khoa học: “Phytochemical and pharmacological properties of Gymnema sylvestre: An important medicinal plant” của Pragya Tiwari cùng cộng sự (2014). BioMed Research International. 2014: 830285:

• Lá của Gymnema sylvestre chứa các triterpene saponin thuộc hai nhóm: khung oleanane và khung dammarane. Các thành phần chính như tập hợp các gymnemic acid và các gymnemasaponin thuộc nhóm có khung oleanane trong khi các gymnemasides thuộc nhóm có khung dammarane. Các hóa chất thực vật khác bao gồm anthraquinone, flavone, hentriacontane, pentatriacontane, phytin, resin, tartaric acid, formic acid, butyric acid, lupeol, β-amyrin glycoside, stigmasterol và calcium oxalate (canxi oxalat). Dịch chiết từ cây cũng cho thấy có thành phần alkaloid.
• Các chất chuyển hóa thứ cấp chính trong G. sylvestre gồm một nhóm 9 glycoside có tính axit tương tự nhau, chủ đạo là gymnemic acid A-D được tìm thấy ở mọi bộ phận của cây. Hàm lượng gymnemic acid cao nhất được tìm thấy ở đầu chồi non (54,29 mg-g⁻¹ trọng lượng khô), và thấp nhất là ở hạt (1,31 mg-g⁻¹ trọng lượng khô). Tác dụng kháng ngọt (antisaccharin) của gymnemic acid A₁ giảm đáng kể khi chuyển hóa thành A₂, và mất hoàn toàn ở A₃. Điều này cho thấy nhóm ester trong phần genin (aglycone) có vai trò quan trọng trong việc hình thành tác dụng kháng ngọt của các triterpene saponin như gymnemic acid. Về mặt cấu trúc, gymnemic acid A₁ chỉ chứa glucuronic acid, trong khi A₂ và A₃ chứa cả glucuronic acid và galactose. Chưa kể, một loạt các gymnemic acid khác (được đánh số thứ tự từ I đến VII) cũng được phân lập từ lá khô của G. sylvestre, cùng với các hợp chất tương tự như gymnemoside A-F và gymnemasaponin.
• Các dẫn xuất của gymnemic acid là một số thành viên được acyl hóa với nhóm tigloyl và methylbutyryl, có nguồn gốc từ deacylgymnemic acid (DAGA), một dạng 3-O-β-glucuronide của gymnemagenin (3β, 16β, 21β, 22α, 23, 28-hexahydroxy-olean-12-ene). Gymnemic acid A có bốn biến thể là gymnemic acid A₁, A₂, A₃, và A₄, chúng đều được gọi chung là gymnemagenin. Về sau, người ta phân lập và xác định thêm năm loại gymnemic acid khác là VIII, IX, X, XI, và XII.
• Một thành phần khác cũng có tác dụng làm giảm vị ngọt là các gymnemasaponin III, được phân lập từ G. sylvestre, chứa thành phần aglycone là 23-hydroxylongispinogenin, được glycosyl hóa với một hoặc hai phân tử glucose ở vị trí hydroxyl số 23 hoặc 28. Tuy nhiên, các hợp chất này lại biểu hiện tác dụng yếu hơn hẳn khi so với các gymnemic acid.
• Gurmarin, một peptide gồm 35 acid amin có trọng lượng phân tử 4.209 Dalton, được phân lập từ cây G. sylvestre. Hoạt tính ức chế vị ngọt của hợp chất này được đánh giá bằng phương pháp điện sinh lý dựa trên phản ứng vị giác của chuột. Kết quả cho thấy, hoạt tính của polypeptide này có tính đặc hiệu cao đối với vị ngọt trên lưỡi và bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi pH. Theo các báo cáo, hợp chất này thể hiện hoạt tính kháng ngọt tối đa gần điểm đẳng điện của nó. Tương tác kỵ nước, hơn là tương tác ion, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành liên kết hiệu quả giữa gurmarin với các phân tử đích. Ngoài ra, các thành phần quan trọng khác được phân lập từ lá Gymnema sylvestre bao gồm gymnemasin A, B, C, D và một số alkaloid. Nhiều hợp chất saponin như acid gymnemic, deacyl gymnemic acid, gymnemagenin, 23-hydroxylongispinogenin, và gymnestrogenin cũng được phân lập từ G. sylvestre.

Trích Luận án Tiến sĩ Dược học “Nghiên cứu thành phần hóa học chủ yếu và động thái tích lũy hoạt chất của cây dây thìa canh (Gymnema Sylvestre (Retz.) R. Br. EX schult.)” của Hoàng Minh Châu; chuyên ngành: Dược liệu – Dược học cổ truyền; mã số tra cứu: 9720206:

Đã phân lập và xác định được cấu trúc hóa học của 8 chất từ lá của Dây thìa canh Gymnema sylvestre (Retz.) R. Br. ex Schult thu tại vùng trồng Hải Hậu, Nam Định, Việt Nam. Trong đó có 6 chất mới lần đầu tiên phát hiện từ thực vật:

– Chất 1: 3-β,16β,28-trihydroxyolean-12-en-29-oic acid 3-O–β-D-glucopyranosyl(1→3)-β-D-glucuronopyranoside.

– Chất 2: Sitakisogenin 3-O–β-D-glucopyranosyl (1→3)-β–D-glucuronopyranoside.

– Chất 3: Sitakisogenin 3-O–β-D-glucuronopyranoside.

– Chất 4: 29-O-(β–D-glucopyranosyl)gymnemagenol 3-O–β-D-glucuronopyranoside.

– Chất 5: Gymnemagenol 3-O–β-D-glucuronopyranoside.

– Chất 8: 3-O-[β-D-xylopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl] oleanolic acid 28-[β-D-glucopyranosyl(1→6)-β–D-glucopyranosyl] ester.

Có 2 hợp chất trùng với các tác giả Trung quốc đã công bố năm 2000 phân lập từ mẫu Dây thìa canh G.sylvestre thu tại tỉnh giáp với Việt Nam là khu tự trị tỉnh Quảng Tây:

– Chất 6: 3-O-[β-D-xylopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl] oleanolic acid 28-β-D-glucopyranosyl ester.

– Chất 7: 3-O-[β-D-glucopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl] oleanolic acid 28-[β-D-glucopyranosyl(1→6)-β-D-glucopyranosyl] ester.

Có sự khác biệt rất cơ bản giữa cấu trúc phân tử các saponin phân lập từ G.sylvestre Ấn độ với G. sylvestre Việt Nam và Trung Quốc. Các saponin phân lập từ G. sylvestre Ấn độ, đặc trưng là các gymnemic acid đều có nhóm thế -OH hoặc O-Glc ở vị trí C–23, trong khi các chất phân lập từ G. sylvestre Việt Nam và Trung Quốc đều không có nhóm này, điều này có thể lý giải do có sự sai khác về địa lý, nên các chất trong cây cũng có sự biến đổi.

Dây thìa canh có tác dụng gì ?

Dây thìa canh được ghi nhận là tác dụng gián tiếp lên sự tiết insulin của tuỵ tạng, hạn chế thoái giáng glicogen ở gan, làm giảm glucose-niệu, làm mất vị ngọt của đường và các vị đắng của thuốc đắng trong một vài giờ, qua đó giúp giảm đường huyết và điều trị bệnh đái tháo đường (anti-diabetes). Ngoài ra Dây thìa canh còn được ghi nhận là làm giảm nồng độ LDL-cholesterol, triglicerid trong máu, tăng HDL-cholesterol nên giảm lipid máu toàn phần, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu. Trên lâm sàng, cây này còn cho thấy hiệu quả giảm huyết áp ở bệnh nhân có cao huyết áp. Nhưng tuy nhiên điều đáng chú ý là các nghiên cứu lâm sàng ở người bình thường, đường huyết không cao, cây này không cho hiệu quả giảm đường huyết hay huyết áp.

Liều dùng, chỉ định và phối hợp: Thường dùng trị đái đường, với liều 4g lá khô đủ để làm ngưng glucose-niệu. Lá cũng dùng làm thuốc dễ tiêu hoá, còn dùng tán thành bột để chống độc, ở Ấn Độ, người ta dùng đắp lên vết cắn và dùng sắc uống trong để trị rắn độc cắn. Ở Trung Quốc, người ta dùng cả cây bỏ rễ và quả làm thuốc trị phong thấp tê bại, viêm mạch máu, rắn độc cắn, trĩ và các vết thương do dao, đạn; còn dùng diệt chấy rận.

Hướng dẫn sử dụng dây thìa canh

1. Cách hãm nước uống

a. Chuẩn bị

– Bình giữ nhiệt hoặc tích pha trà tươi.

– 1 lít nước sôi.

– 50g dây thìa canh phơi khô.

b. Cách pha

– Lấy 50g dây thìa canh khô đem đi rửa sạch.

– Bỏ dây thìa canh vào trong bình hãm.

– Chế khoảng 200ml nước sôi vào bình hãm và đổ bỏ nước đó đi (mục đích để làm sạch dây thìa canh 1 lần nữa).

– Chế 800ml nước sôi vào bình hãm rồi đậy kín, chờ trong khoảng 30 – 40 phút là dùng được.

– Lượng nước hãm ta chia ra uống sau bữa ăn khoảng 30 phút.

Lưu ý: Thời gian hãm khá lâu “khoảng 30 phút”, hơn nữa các hoạt chất có trong dây thìa canh vẫn còn đọng lại trong cây mà chưa chịu ngấm ra hết, nên để tránh lãng phí thuốc bạn buộc phải hãm thêm lần nữa.

2. Cách sắc uống

a. Chuẩn bị

• Thời gian sử dụng dây thìa canh tốt nhất là sau bữa ăn khoảng 30 phút.
• Người bị tiểu đường nên sử dụng hàng ngày và sử dụng liên tục, tối thiểu khoảng 3 tháng để có hiệu quả tốt, giúp tuyến tụy được phục hồi.
• Mặc dù, theo nhiều nghiên cứu Dây thìa canh không có tác dụng phụ nhưng các chuyên gia vẫn khuyến cáo không nên sử dụng đối với phụ nữ mang thai và sử dụng liều ít đối với phụ nữ cho con bú.

Sản phẩm từ dây thìa canh – thực phẩm chức năng Diabetna

Hiện nay, thực phẩm chức năng Diabetna của Công ty Nam Dược là sản phẩm uy tín chất lượng cao, tận dụng tốt nguồn dây thìa canh sạch ngoài tự nhiên nên hỗ trợ rất tốt cho bệnh nhân tiểu đường. Sử dụng Diabetna, bệnh nhân tiểu đường có thể giảm được một số tác dụng phụ của thuốc tây, tiến tới giảm dần liều khi đường huyết ổn định.

Ngoài ra viên tiểu đường Diabetna chiết xuất từ dây thìa canh chuẩn hóa, với hoạt chất GS4 (theo wikipedia thì là Gymnema sylvestre kiềm hóa ở lần thứ 4 ) làm tăng tiết insulin và hoạt lực của insulin, giảm hấp thu đường ở ruột, tăng hoạt lực men sử dụng đường ở mô, cơ, giúp hạ và ổn định đường huyết, ngăn ngừa biến chứng tiểu đường. Diabetna còn giúp tăng đào thải chorlesterol, làm giảm mỡ máu, giảm HbA1c. Sản phẩm hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường, không gây hạ đường huyết khi ở mức bình thường, sử dụng được về lâu dài.

Được biết Nam Dược là thành viên của Union for Ethical BioTrade, một tổ chức thúc đẩy khai thác bên vững nguyên liệu tự nhiên từ Đa dạng sinh học bản địa. Là một thành viên của Union for Ethical BioTrade, Nam Dược cam kết thúc đẩy bảo tồn đa dạng sinh học, tôn trọng tri thức truyền thống và đảm bảo chia sẻ lợi ích công bằng trong chuỗi cung ứng tới tận người dân trong hoạt động khai thác nguyên liệu tự nhiên.

Dược liệu dây thìa canh trong sản phẩm Diabetna được khai thác từ nguồn nguyên liệu đã được thẩm định độc lập bởi Control Union về sự tuân thủ với các yêu cầu của Union for Ethical BioTrade.

Vậy mua cây dây thìa canh lá nhỏ ở đâu uy tín ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.

• Quý khách xin vui lòng liên hệ với Cây cảnh Hải Đăng để được các chuyên viên của chúng tôi tư vấn lựa chọn sản phẩm cây thìa canh lá nhỏ phù hợp.
• Chúng tôi sẽ chụp ảnh sản phẩm cho quý khách nếu có yêu cầu.
• Chúng tôi sẽ kiểm tra kỹ hàng hóa đảm bảo chất lượng và đúng quy cách trước khi giao.
• Quý khách ở xa vui lòng tiến hành chuyển khoản trước hoặc đặt cọc trước. Nếu quý khách ở nội thành có thể áp dụng ship nhanh với chi phí 50k một lần ship.

Tài liệu tham khảo

• Dây thìa canh – Wikipedia Tiếng Việt.
• Cây Thuốc Vị Thuốc Đông Y Dây Thìa Canh – khoaluan.vn.
• Công dụng của dây thìa canh đối với bệnh tiểu đường dưới góc nhìn khoa học – metunhien.vn.
• Dây thìa canh hỗ trợ chữa tiểu đường.