Cây mắt búp bê – loài cây của quỷ dữ

Loài cây này nhìn bề ngoài thì cũng khá bình thường, nhưng khi cây ra quả thì lại là một câu chuyện khác. Đó chính là loài Actaea pachypoda, tên gọi trong tiếng Anh là white baneberry hay doll’s-eyes (mắt búp bê), là một loài thực vật có hoa trong chi Actaea, thuộc họ Mao lương Ranunculaceae.

Cây có nguồn gốc từ miền đông Bắc Mỹ, đông Canada, Trung Tây và Đông Hoa Kỳ. Cây ưa mọc trên đất sét hơn đất mùn cao và thô, và được tìm thấy nhiều tại các khu rừng gỗ cứng và rừng hỗn giao.

Cây thân thảo, sống lâu năm, mọc cao tới 46 – 76 cm hoặc hơn. Lá kép lông chim lẻ hai lần, dài 40 cm và rộng tới 30 cm, mép răng cưa.

Hoa mọc thành chùm (raceme) ở nách lá vào mùa xuân, dài khoảng 10 cm. Tuy nhiên, phần đặc biệt nhất lại không nằm ở hoa, lá hay thân mà chính là phần quả. Quả mọng (berry), màu trắng với đường kính khoảng 1 cm, cùng một “điểm mắt” màu đen khiến người ta không khỏi liên tưởng đến mắt búp bê đang nhìn ra 4 phương 8 hướng vô cùng kì dị. Cuống quả sẽ bắt đầu dày lên và chuyển sang màu đỏ tươi khi quả chín.

Quả chín vào mùa hè nhưng không thối rữa và rụng xuống đất, thay vào đó chúng vẫn tồn tại ở trên cây đến tận mùa đông. Lúc này chúng mới chịu khô héo và rơi rụng trở về với đất mẹ.

Một số giống cho quả màu hồng hoặc đỏ được gọi với cái tên là A. pachypoda forma rubrocarpa, nhưng một số cây trong số chúng lại tạo hạt không có khả năng sinh sản và trên thực tế có thể là giống lai với Actaea rubra.

Tính ngữ chỉ loài pachypoda có nghĩa là “gốc dày”, bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ đại παχύς pakhús ‘thick’ (dày) và πούς poús ‘foot’ (gốc), hoặc là ám chỉ thân rễ lớn của cây, còn không thì là phần cuống quả, dày hơn so với họ hàng gần là Actaea rubra.

Cảnh báo nguy hiểm: Toàn bộ cây này đều có độc. Quả khi chín có vị ngọt thơm quyến rũ nhưng đừng dại mà lại gần vì chất độc trong chúng có thể dễ dàng lấy mạng một người trưởng thành. Nhìn chung, toàn thân đều độc nhưng chất độc tập trung nhiều nhất và mạnh nhất ở phần quả. Chính vì chất độc ngọt ngào này mà cây mắt búp bê còn được gọi là loài cây của quỷ dữ. Độc của quả là loại độc tác động trực tiếp lên cơ tim. Khi trúng phải loại độc này, mô cơ tim của nạn nhân lập tức bị chất độc làm căng cứng, không thể hoạt động khiến tim ngừng đập và nạn nhân tử vong ngay sau đó.

Cây này vô cùng nguy hiểm và đáng sợ đối với con người, đặc biệt là trẻ em. Đã có nhiều cái chết thương tâm liên quan đến trúng độc cây mắt búp bê xảy ra ở Bắc Mỹ.

Tuy vậy, chất độc trong quả mắt búp bê lại hoàn toàn vô tác dụng đối với loài chim. Những con chim có thể thoải mái tận hưởng quả ngọt trên cây và sau đó vô tư phát tán hạt giống hộ loài cây tử thần này.