Cây giống nhãn tím (purple longan)

Tuy vậy theo bác Huy, người phát hiện gây giống thành công giống nhãn đặc biệt này lại cho hay, việc nhân giống nhãn tím là rất khó, xác suất thành công lại rất thấp, nên giá cây giống loại này tương đối cao, khiến người dân địa phương vẫn còn e ngại trồng loại cây này. Hiện nay trên địa bàn xã chỉ có một số ít hộ trồng nhãn tím, mà có trồng thì bán lẻ là chính. Được biết, trong 1 năm bác Huy chiết khoảng 100 – 200 nhánh nhãn giống, mỗi cây có chiều cao khoảng 40 – 60cm rồi cung cấp cây giống cho người dân ở các tỉnh lân cận như Vĩnh Long, Trà Vinh, Bến Tre … và lấy quả thương phẩm bán ra thị trường.

Nghiên cứu bộ gen nhãn tím

Nghiên cứu của Nguyễn Phạm Anh Thi cùng cộng sự (2024) đã giải trình tự và phân tích bộ gen lục lạp hoàn chỉnh của nhãn tím được phát hiện tại tỉnh Sóc Trăng. Kết quả cho thấy bộ gen này có độ dài 160.763 bp và có cấu trúc gồm bốn phần: Vùng sao chép đơn lớn (large single copy, LSC) dài 85.628 bp, vùng sao chép đơn nhỏ (small single copy, SSC) dài 18.247 bp, hai vùng lặp lại đảo ngược / lặp ngược (inverted repeat, IR) giống nhau, mỗi vùng dài 28.444 bp. Bộ gen này chứa tổng cộng 79 gen mã hóa protein, 30 gen RNA vận chuyển (transfer RNA, tRNA), 4 gen RNA ribosome (ribosomal RNA, rRNA), trong đó có 16 gen được nhân đôi trong hai vùng lặp ngược. Phân tích so sánh hệ gen cho thấy có 11 vùng có độ biến động cao, bao gồm các đoạn như matK-trnK_UUU, psbK-trnG_UCC, atpH-atpI, psbZ-rps14, pafI-trnL_UAA, psbJ-petG, clpP, rpl36-rpl14, rpl32-ccsA, rps15-ycf1 và ycf1.

Trồng và chăm sóc cây nhãn tím

1. Chọn giống

Điều đặc biệt của giống nhãn này là chỉ khi trồng bằng nhánh chiết thì mới cho quả có màu tím, còn khi ghép hoặc trồng bằng hạt thì cây cho quả như bao giống nhãn khác.

2. Thời vụ và mật độ trồng

Hầu như mọi giống nhãn đều có thể trồng quanh năm. Nếu trồng vào mùa mưa thì phải chú ý thoát nước tốt. Nhãn được trồng theo hàng và khoảng cách giữa các hàng là 6 mét, cây cách cây 5 – 6 mét. Mật độ trồng 300 – 350 cây/ha.

3. Làm đất và đào hố trồng

Dọn sạch cỏ dại và xác cây trồng cũ đã trồng trước đó, bón vôi xử lý đất. Nhãn được trồng vào hố, hố đào thường là hình vuông, kích thước 60 x 60 x 60 cm hoặc 80 x 80 x 80 cm.

4. Bón lót

Để nhãn phát triển và sinh trưởng tốt cần tiến hành bón lót, nên kết hợp phân chuồng và phân hữu cơ. Bón 20 – 25kg phân chuồng hoai + 1 – 2kg supe lân + 100g ure + 100g kali hoặc 2kg phân NPK (5-10-3-8)/hố, dùng cuốc trộn đều phân với đất, lấp cho gần đầy hố. Bón phân trước khi trồng từ 30 ngày trở ra.

5. Kỹ thuật trồng nhãn tím

Tốt nhất nên chọn lúc trời râm mát, đất ẩm để trồng. Khi trồng dung một con dao nhỏ và sắc để rạch bỏ túi của bầu. Chú ý không được làm vỡ bầu đất. Đặt cây trồng ngay ngắn vào giữa hố. Lấp đất cho cây, lấp ngang đến cổ rễ. Trồng xong cần tưới nước ngay để tránh mất nước.

6. Chăm sóc nhãn tím

– Chăm sóc định kỳ:

Cung cấp đủ nước cho cây nhất là trong mùa khô, khi quả đang lớn và lúc quả sắp chín. Phủ gốc chè bằng cỏ, rác, cây phân xanh … để hạn chế cỏ dại mọc; xới phá váng sau mỗi trận mưa to. Làm cỏ vụ xuân tháng 1 – 2 và vụ thu tháng 8 – 9, xới sạch toàn bộ diện tích một lần/vụ; một năm xới gốc 2 – 3 lần.

– Cắt tỉa, tạo hình:

+ Đợt 1: Sau khi thu hoạch tiến hành cắt bỏ toàn bộ những cành trong tán, cành vượt, cành bị sâu bệnh, cành khô, cành tăm, cành sát mặt đất giúp cây thông thoáng, hạn chế sâu bệnh và tiêu hao dinh dưỡng.

+ Đợt 2: Khi lộc thu dài 5 – 7cm, tiến hành tỉa bỏ bớt lộc trên những cành quá nhiều lộc. Mỗi cành giữ lại 2 – 3 lộc to, khỏe để làm cành mẹ cho vụ sau.

+ Đợt 3: Khi cây ra hoa (đầu tháng 3), tỉa bỏ những chùm hoa bị bệnh. Đối với những cành cây có nhiều hoa cần tỉa bỏ những chùm hoa nhỏ (có chiều dài < 10cm) và tỉa bỏ 1 – 3 nhánh hoa ở các đốt phía dưới (chỗ tiếp giáp với ngọn cành mẹ) đối với những chùm hoa quá to (> 20cm) khi chùm hoa dài 15 – 20cm, nụ hoa chưa hé nở, đồng thời cắt bỏ những cành sâu bệnh, cành khô và cành xuân quá yếu.

+ Đợt 4: Cuối tháng 5 đến đầu tháng 6, cắt bỏ những cành không đậu quả. Đối với những cây có nhiều quả sẽ cắt bỏ những cành có tỷ lệ đậu quả thấp (< 10quả/cành) và những cành hè mọc quá dày.

– Bón phân cho nhãn tím:

+ Cây 1 – 3 năm tuổi: Mỗi năm bón 1 – 1,5kg/gốc loại phân NPK 20-20-15. Lượng phân này được chia đều làm 3 – 4 lần bón trong năm, năm đầu nên pha phân vào nước tưới.

+ Cây trên 3 năm tuổi: Cây càng lớn lượng phân bón càng tăng, năm trúng mùa bón nhiều hơn năm thất mùa. Trung bình, mỗi năm bón cho mỗi gốc 3 – 5kg loại phân PNK 15-10-15 hoặc 20-20-15. Hàng năm lượng phân bón tăng dần cho mỗi gốc từ 0,4 – 0,5kg đạm; 0,1 – 0,2 kg lân; 0,3 – 0,5 kg kali bón vào các giai đoạn sau:

→ Trước khi ra hoa.

→ Khi quả có đường kính 1cm, bông dài được 5 – 7 cm nên bón thêm phân NPK khoảng 100g/gốc giúp nuôi bông.

→ Trước thu hoạch 1 tháng.

Cách bón phân: Nên cuốc rãnh vòng quanh và cách gốc cây 1 – 1,5m, cho phân vào rãnh, lấp đất lại và tưới. Hoặc dùng cào 3 răng cào nhẹ đều trên mặt đất theo tán cây rồi rãi phân, tưới nước (cào cách gốc 1 – 1,5m). Cần lưu ý là không nên bón phân trước mùa lũ đến, phải cắt phân trước khi mưa lớn về ít nhất là 1 tháng vì bón phân muộn, rễ còn non ngập nước dễ bị hư thối gây chết cây.

– Phòng trừ sâu bệnh:

Nhãn tím rất ít sâu bệnh hại nên chăm sóc khá nhẹ nhàng. Giống nhãn da bò hay các loại nhãn khác còn bị bệnh chổi rồng, còn nhãn tím thì đặt biệt không có. Nhãn tím mỗi năm ra quả 2 lần, trong đó, mùa thuận thì ra quả tự nhiên, mùa nghịch là gần Tết âm lịch.

7. Thu hoạch và bảo quản

Khi quả đã chín, vỏ quả chuyển màu tím, vỏ mỏng và nhẵn là có thể thu hoạch. Quả mềm, mùi có vị thơm, hạt đen hoàn toàn. Thu hoạch quả vào ngày tạnh ráo, vào buổi sang hoặc buổi chiều. Tiến hành dùng kéo cát chum quả, khi cắt chùm quả không kèm lá.

Quả sau khi hái đưa vào chỗ râm mát, xếp quả vào sọt hoặc bao bì có thành cứng lót lá hoặc rơm rạ chuyển đến địa điểm tập trung. Khi xếp vào sọt, xếp quả quay ra xung quanh thành sọt, cuống quả chụm vào giữa tạo khe trống thoáng khí.