Cây giống nhân trần (bồ bồ)

Sửa chính tả và điều chỉnh lại nội dung: 27/3/2025;

Nhân trần hay hoắc hương núi, chè nội, chè cát, tuyến hương lam, … (danh pháp khoa học là Adenosma glutinosum (L.) Druce) là một loài thực vật hiện được APG II và GRIN phân loại là thuộc họ Mã đề Plantaginaceae, mặc dù một số tài liệu vẫn còn coi nó là loài thuộc họ Huyền sâm Scrophulariaceae.

Theo nhân trần – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Nhân trần là một vị thuốc thường dùng trong nhân dân chữa bệnh vàng da, bệnh về đường mật và bệnh của phụ nữ sau khi đẻ. Các bà mẹ thường truyền dạy cho con gái câu:

“Nhân trần, ích mẫu đi đâu?

Để cho gái đẻ đớn đau thế này“.

Tuy nhiên, tên nhân trần lại dùng để chỉ ít nhất cũng là 3 cây khác nhau, hình dáng và họ thực vật khác hẳn nhau. Cần chú ý khi sử dụng và nghiên cứu:

– Cây nhân trần Việt nam (chữ Việt nam là do chúng tôi tạm thêm để phân biệt mấy cây với nhau). Tên khoa học được một số nhà thực vật của ta xác định là Adenosma caeruleum R. Br thuộc họ Hoa mõm chó Scrophulariaceae. Tuy nhiên đến hiện tại lại không có thông tin chứng nhận nguồn gốc của tên khoa học này.

– Cây nhân trần bồ bồ vì một số vùng gọi là bồ bồ, một số vùng khác gọi là nhân trần. Trong những sách do chính chúng tôi viết và cho in, một số tác giả trước đây thường gọi là nhân trần. Nhưng trên thực tế điều tra lại, tên bồ bồ phổ biến hơn. Hiện nay Công ty dược liệu vẫn thu mua và cung cấp cây bồ bồ này với tên nhân trần. Tên khoa học là Adenosma indianum (Lour.) Merr. (đồng nghĩa: Adenosma capitatum (Benth.) Benth. ex Hance) thuộc họ Hoa mõm chó Scrophulariacase. Trước đây xác định là Platostoma hispidum (L.) A.J.Paton thuộc họ Hoa môi Lamiaceae. Nay mới đính chính lại.

– Cây nhân trần Trung Quốc (chữ Trung Quốc chúng tôi cũng mới thêm sau để phân biệt mấy cây với nhau). Trong các sách Trung Quốc không có thêm 2 chữ Trung Quốc vào mà lại gọi là nhân trần cao. Tên như vậy vì trên thực tế chỉ thấy giới thiệu trong các sách Trung Quốc, chưa thấy mọc ở Việt Nam, có tên khoa học là Artemisia capillaris Thunb. thuộc họ Cúc Asteraceae.

Mô tả cây nhân trần

Cây thảo, mọc đứng, cao 40 – 70cm, có khi đến 1m. Thân tròn, cứng, phủ đầy lông. Lá mọc đối, hình trái xoan, dài 4 – 6cm, rộng 2 – 3cm, đầu tù hoặc hơi nhọn, gốc tròn, mép khía răng đều, hai mặt đều có lông; cuống lá dài 0,5 – 1,2cm; vò lá có mùi thơm.

Cụm hoa mọc ở đầu cành và kẽ lá thành chùm dạng bông, dài đến 30cm; hoa màu lam tím; đài hình chuông xẻ 5 răng có lông, chùy ngoài hình mác, rộng và dài, thùy trong rất hẹp; tràng chia 2 môi, môi trên hình tam giác, bằng hoặc hơi lõm ở đầu, môi dưới hơi dài hơn, chia 3 thùy đều nhau; nhị 4. Quả nang, dài bằng đài hoa, hình trứng có mỏ ngắn, chứa nhiều hạt nhỏ màu vàng. 

Mùa hoa quả: Tháng 4 – 7.

Thông tin thêm

1. Phân bố và sinh thái

Cây nhân trần – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Có khoảng 15 loài thuộc chi Adenosma R.Br ở vùng nhiệt đới Đông – Nam Á, Nam Á, Trung Quốc và Australia. Ở Lào có 8 loài, Viêt Nam 7 loài và Campuchia 6 loài. Loài nhân trần phân bố khắp vùng nhiệt đới từ Ấn Độ, Sri Lanka đến Malaysia, Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam, Nam Trung Quốc, và một số đảo lớn (Borneo, Java) của Indonesia. Ở Việt Nam, nhân trần phân bố tập trung ở các tỉnh vùng núi phía bắc, như Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Tuyên Quang, Hà Giang, Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Sơn La và Hòa Bình. Gần đây cũng tìm thấy ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Thừa – Thiên Huế, …

Nhân trần là cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi chịu bóng, nhất là khi cây còn nhỏ, thường mọc lẫn với những loại cây bụi nhỏ, cỏ thấp ở ven rừng, nương rẫy cũ hoặc ở đồi. Độ cao phân bố đến 1300 m (ở Yên Minh và Quản Bạ – Hà Giang). Ở Thái Lan, cây còn mọc lẫn với các loại cò khác dưới tán rừng cây lá kim (F1. Thai, vol. V, Part 2. 1990, p.148). Nhân trần sống được trên nhiều loại đất, kể cả đất đồi hơi chua pH 1.5 – 5,5 làng năm, cây con mọc từ hạt thường thấy vào gần cuối mùa xuân. Thời kỳ sinh trường mạnh kéo dài 2 – 3 tháng trong mùa hè. Đến giữa mùa thu, sau khi quả đã già, toàn cây tàn lụi. Quả nhân trần khi già tự mở để hạt phát tán ngay xung quanh gốc mẹ. Do đó. trong tự nhiên thường thấy cây mọc thành từng đám nhỏ, đôi khi tương đối thuần loại.

Việt Nam có nguồn trữ lượng nhân trần tự nhiên khá phong phú. Do nhu cầu sử dụng ngày càng tăng nên trong vòng 15 năm trở lại đây, cây được khai thác mạnh. Ước tính mỗi năm đã tiêu thụ khoảng 30 tấn nguyên liệu. Hiện nay, nhân trần ở các tỉnh: Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hòa Bình, Cao Bằng, Lạng Sơn … đã trở nên hiếm dần.

2. Cách trồng

Cây nhân trần – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Nhân trần bắt đầu được trồng ở một số nơi thuộc đồng bằng và trung du Bắc Bộ.

Cây được nhân giống bằng hạt. Hạt có thể gieo thẳng hoặc gieo ươm, nhưng cách gieo thẳng phổ biến hơn. Thời vụ gieo tốt nhất là trung tuần tháng 3. Gieo sớm, hạt lâu mọc, dễ bị thối vì nhiệt độ còn thấp. Gieo muộn quá, tỷ lệ mọc kém, thời gian sinh trưởng bị rút ngắn, năng suất thấp. Mỗi hecta cần 5 – 6kg hạt giống. Trước khi gieo, ngâm hạt trong nước ấm 3 – 4 giờ.

Đất đồng bằng, trung du, miền núi đều có thể gieo nhân trần, miễn là có điều kiện để tưới khi mới gieo hạt và để thoát nước. Tầng đất mặt không cần dày, hoặc làm đất quá sâu vì rễ nhân trần ăn nông, nhưng phải cày bừa kỹ, tơi mịn vì hạt khá nhỏ. Ở đất bằng phẳng, cần lên luống để tiện thoát nước, ở đất dốc có thể không cần lên luống. Trung bình, một hecta cần bón lót 10 – 15 tấn phân chuồng hoai mục.

Hạt sau khi ngâm, vớt ra để ráo, trộn với đất bột hoặc cát ẩm để gieo cho đều. Thời gian đầu, cần giữ độ ẩm thường xuyên bằng cách tưới nhiều lần nhưng tưới nhẹ để tránh đóng váng và tránh hạt bị vùi lấp quá sâu. Khi cây cao 5 – 7cm, tiến hành tỉa định cây, giữ tại khoảng cách 15 – 20 x 20 – 25cm. Những cây tỉa ra có thể tận dụng trồng sang ruộng mới.

Nhân trần không phải chăm sóc nhiều, ít sâu bệnh, cần giữ cho ruộng sạch cỏ, đủ ẩm và không bị úng ngập. Tùy tình hình sinh trưởng của cày có thể bón thúc 2 – 3 lần, chủ yếu dùng nước phân chuồng, nước giải hoặc đạm pha loãng.

Cây trồng 3 – 4 tháng bắt đầu ra hoa và có thể thu hoạch. Nếu thu hạt, cần để quả chín già, cất hoặc nhổ cả cây đem phơi rồi giũ lấy hạt. Năng suất thân lá khô trung bình đạt 2,5 – 3 tấn/ha.

Phần trên mặt đất của cây nhân trần thu hái vào mùa hè lúc cây đang ra hoa, phơi hay sấy khô, bó thành từng bó, bảo quản nơi khô mát. Khi dùng rửa sạch, loại bỏ tạp bẩn, chặt ra từng đoạn 3 – 5cm, phơi và sao qua cho khô.

3. Thành phần hóa học

Cây nhân trần – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Toàn cây nhân trần chứa tinh dầu với hàm lượng 1% gồm paracymen (chủ yếu) pinen limonen, cineol, anethol.

Tinh dầu có tỷ trọng 0,8042 (25^o), n_D = 1,4705 (20^o), [α]_D = + 4,8.

Ngoài ra, còn có acid nhân thơm, coumarin, một số sesquiterpen và flavonoid.

4. Tác dụng dược lý

Cây nhân trần – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập II – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

– Tác dụng tăng tiết mật: Thí nghiệm được tiến hành trên chuột lang, thuốc được cho thẳng vào dạ dày, so sánh lượng dịch mật và cặn khô của mật tiết ra trước và sau khi dùng thuốc. Kết quả thí nghiệm cho thấy nhân trần với liều 10g/kg/cân nặng có tác dụng làm tăng tiết mật, lượng mật tiết ra sau khi dùng thuốc tăng 24,4%.

– Tăng cường chức năng thải trừ của gan: Dùng nghiệm pháp BSP tiến hành trên chuột lang. Nhân trần cho chuột uống 30 phút trước khi tiêm BSP.  Sau khi tiêm BSP 15 phút, xác định lượng thuốc còn lại trong cơ thể, từ đó suy ra lượng BSP đã thải trừ. Kết quả cho thấy nhân trần liều 10g/kg làm tăng chức năng thải trừ của gan đến 187,5% so với là đổi chứng.

– Túc dụng chống viêm: Trên mô hình giai đoạn cấp tính của phần ứng viêm gây phù bàn chân chuột cống trắng bằng kaolin, liều có tác dụng ức chế phù 50% của nhân trần là ED₅₀ = 6,3g/kg, còn trên mô hình viêm mạn gây u hạt bằng cách cấy dưới da chuột cống tráng viên amian thì nhân trần có liều ức chế 50% trong lượng u hat là ED₅₀ = 25,5g/kg. Như vậy, nhân trần có tác dụng chống viêm ở giai đoạn cấp tính, mạnh hơn giai đoạn mạn tính.

Ngoài ra, trên mô hinh gây thu teo tuyến ức của chuột cống trắng còn non, nhân trần với liều dùng 15g/kg có tác dụng gây thu teo tuyến ức đạt 31,4%.

– Tác dụng kháng khuẩn: Bằng phương pháp khuếch tán thuốc trong môi trường nuôi cấy, dịch nhân trần có nồng độ 1.1, tác dụng ức chế vi khuẩn được biểu thị hằng đường kính vòng vô khuẩn do thuốc gây nên. Theo kết quả sau: Shigella dysenteriae: vòng vô khuẩn 16,27mm; Shigella shigae: 15,00;  Shigella sonnei: 11,92; Streptococcus hemolyticus: 24,08; Staphylococcus aureus: 17,58; Diplococcus pneumoniae: 15,75; Enterococcus: 11,55; Bacillus subtilis: 11,0; còn đối với Shigella flexneri không có tác dụng ức chế.

– Tác dụng diệt giun: Thí nghiệm trên giun đũa của lợn (Ascaris suum) sơ bộ thấy nhân trần có tác dụng tốt.

– Độc tính cấp: Thí nghiệm trên chuột nhắt trắng bằng đường uống, nhân trần với liều cao gấp 20 lần liều thường dùng, súc vật vẫn sống bình thường. Về độc tính bán mãn, thí nghiệm trên thỏ với liều dùng 10g/kg/ngày trong 4 tuần lễ liên tiếp qua theo dõi kiểm tra các chỉ tiêu: hồng bạch cầu, huyết sắc tố, ure huyết, GOT, GPT và xét nghiệm vi thể các cơ quan gan, thận, thượng thận không phát hiện các hiện tượng nhiễm độc do thuốc.

Cây nhân trần có tác dụng gì ?

Theo y học cổ truyền, nhân trần có vị đắng, cay, tinh bình, vào các kinh tỳ, vị, can, đởm, có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, hành khí, chỉ thống, lợi tiểu, làm ra mồ hôi.

Trong y học hiện đại, nhà trần đã được Bộ môn truyền nhiễm Trường đại học Y khoa Hà Nội dùng điều trị thực nghiệm bệnh viêm gan do virus. Tất cả bệnh nhân dùng thuốc đều là người lớn, vào viện trong giai đoạn cấp tính, có thời kỳ tiền hoàng đản và thời kỳ hoàng đản rõ rệt, xét nghiệm máu hoạt độ các men transaminase đều tăng, trị bilirubin máu cũng tăng. Nhân trần được dùng dưới dạng sirô mỗi ngày một chai 100ml, chia làm 2 lần uống vào buổi sáng và chiều. Sau một thời gian điều trị, ở bệnh nhân dùng nhân trần trị bilirubin máu và hoạt độ men SGPT đều trở về mức bình thường. Đó là các dấu hiệu khách quan không phụ thuộc vào ý kiến chủ quan của bệnh nhân cũng như của thầy thuốc. Ngoài ra, các triệu chứng chủ quan của bệnh nhân cũng được cải thiện rõ rệt, như hết mệt mỏi, hết đau vùng gan, ăn ngon giúp cho bệnh nhân chóng hồi phục.

Còn trong y học cổ truyền, nhân trần dược chữa vàng da, sốt nóng, tiểu tiện không thông và cho phụ nữ sau khi đẻ làm ăn ngon, chóng lại sức.

Liều dùng: 8 – 20g/ngày, dưới dạng thuốc sắc, siro hoặc thuốc viên.

Trong thú y, nhân trần dược dùng chữa bệnh trâu bò ỉa phân trắng.

Ở Trung Quốc, nhân trần còn chữa phong thấp cốt thống, khí trễ phúc thống, mụn nhọt, mẩn ngứa do ve bọ đốt; dùng phối hợp với các loại thuốc khác chữa bệnh viêm da đồng ruộng do ấu trùng sán vịt.

Bài thuốc có nhân trần:

Chữa sốt vàng da (mắt vàng, đái vàng, miệng khô, tiểu tiện khó): Nhân trần 20g, chi tử 12g, đại hoàng 4g, nước 500ml. Sắc còn 250ml, chia làm 3 lần, uống trong ngày.

Chữa say nắng, nhức đầu, sốt nóng: Nhân trần, hành trắng, mỗi vị lượng bằng nhau (khoảng một nắm). Sắc nước uống (Nam dược thần hiệu).

Chữa mắt sưng đỏ đau: Nhân trần, mã đề, mỗi vị một nắm. Sắc nước uống (Nam dược thần hiệu).

Chữa hoàng đản, ra nhiều mồ hôi, chân tay lạnh, mạch yếu: Nhân trần 24g, can khương 12g, cam thảo 8g, phụ tử chế 4g. Sắc nước uống.

Địa chỉ bán cây nhân trần tại Hà Nội uy tín, chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.

• Quý khách xin vui lòng liên hệ với Nhà vườn Hải Đăng để được các chuyên viên của chúng tôi tư vấn lựa chọn sản phẩm giống cây nhân trần tươi phù hợp.
• Chúng tôi sẽ chụp ảnh sản phẩm cho quý khách nếu có yêu cầu.
• Chúng tôi sẽ kiểm tra kỹ hàng hóa đảm bảo chất lượng và đúng quy cách trước khi giao.
• Quý khách ở xa vui lòng tiến hành chuyển khoản trước hoặc đặt cọc trước. Nếu quý khách ở nội thành có thể áp dụng ship nhanh với chi phí 50k một lần ship.

Tìm kiếm liên quan

• Cây nhân trần có mấy loại
• Uống trà nhân trần có tác dụng gì
• Uống nước nhân trần có tốt không
• Giá cây nhân trần khô
• Cây nhân trần là cây gì
• Uống nhân trần có dễ ngủ không
• Nước nhân trần
• Cây nhân trần Nam

Sản phẩm liên quan: Cây chè dây