Cây giống bụp giấm (Atiso đỏ)

Độ hoàn thiện nội dung: 80%.

Bụp giấm hay đay Nhật, lạc thần hoa, bụp, bụt giấm, quế mầu, tên tiếng Anh là roselle (danh pháp khoa học là Hibiscus sabdariffa L.) là loài thực vật thuộc họ Cẩm quỳ Malvaceae có nguồn gốc ở Tây Phi.

Mô tả cây bụp giấm (atisô đỏ)

Cây bụp giấm – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Cây bụi, cao 1 – 2m. Thân màu lục hay đỏ tía, phân cành ở gốc. Cành nhẵn hoặc hơi có lông. Lá mọc so le, lá ở gốc nguyên, lá phía trên chia 3 – 5 thuỳ hình chân vịt, mép có răng cưa. Hoa to mọc riêng lẻ ở kẽ lá, màu vàng, ở giữa màu đỏ tím sẫm: Đài phụ (tiểu đài) gồm 8 – 12 cánh hẹp, phần dưới dính liền, có lông nhỏ, nở xòe ra và gập xuống, đài chính to, các lá đài dày, nhọn đầu, mọng nước màu đỏ tía. Quả nang, hình trứng, nhọn đầu, có lông mịn, mang đài tồn tại; hạt nhiều, màu đen. Mùa hoa quả: tháng 7 – 10.

Theo tài liệu nước ngoài, tùy theo mục đích sử dụng, người ta phân loại bụp giấm thành hai thứ:

Hibiscus sabdariffa var. sabdariffa (trống để lấy đài ăn và làm thuốc) và Hibiscus sabdariffa var. altissima (chủ yếu để lấy sợi bện thừng).

Thông tin thêm

1. Một số tên gọi khác theo quốc gia và vùng địa lý

Ta có một số tên gọi ở nhiều khu vực thuộc châu Á như:

• Tiếng Ả Rập: كركديه
• Tiếng Myanmar: ချဉ်ပေါင်
• Tiếng Trung: 洛神花
• Tiếng Thái: กระเจี๊ยบ
• Tiếng Lào:  ສົ້ມພໍດີ
• Tiếng Khmer: ស្លឹក​ជូរ, សណ្តាន់​ទេស, ម្ជូរ​បារាំង hoặc ម្ជូរ​ព្រឹក
• …

Một số tên gọi ở khu vực Nam Á:

• Trong tiếng Bengal, cây được gọi là chukur / chukai ( চুকুর / চুকাই) hay amlamadhur (অম্লমধুর). Người Marma sống ở vùng núi Chittagong thì gọi nó là ya pung.
• Ở vùng Đông Bắc Ấn Độ và các khu vực lân cận, cây được gọi là tengamora (টেঙামৰা) bởi nhiều nhóm dân tộc bản địa ở Assam; hoilfa (হইলফা) trong tiếng Sylhet; belchanda (बेलचण्डा) trong tiếng Nepal …

2. Phân bố và sinh thái

Cây bụp giấm – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Hibiscus L. là một chi lớn trong họ Malvaceae, phần lớn là cây bụi hay gỗ nhỏ, phần bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới châu Á và châu Phi. Ở Ấn Độ, có khoảng 40 loài, Việt Nam 23 loài. Nhiều loài là cây trồng làm cảnh, làm thuốc và làm rau ăn.

Bụp giấm có nguồn gốc ở Tây Phi. Hiện có 2 thứ được trồng tương đối phổ biến ở Ấn Độ, Malaysia, Philippines và Indonesia … là H. sabdariffa var. sabdariffa và H. sabdariffa var. altissima. Bụp giấm được nhập vào Việt Nam cách đây khoảng 10 năm. Cây ưa sáng, ưa ẩm và có thể hơi chịu hạn. Cây trồng ở Việt Nam tỏ ra có khả năng thích nghi với nhiều loại đất, kể cả đất đồi vùng trung du, hơi chua (Ba Vì – Hà Tây). Là loại cây nhiệt đới, bụp giấm sinh trưởng phát triển tốt ở vùng có nhiệt độ trung bình khoảng 23 – 24^oC.

2. Thành phần hóa học

Jing Zhen cùng cộng sự (2016) đã phân lập được 10 polyphenol bao gồm neochlorogenic acid, chlorogenic acid, cryptochlorogenic acid, quercetin, kaempferol và các glycoside của chúng cùng với một hợp chất khác là 5-(hydroxymethyl)furfural (HMF) từ lá cây Hibiscus sabdariffa thông qua một kỹ thuật tiên tiến gọi là sắc ký lỏng khối phổ (liquid chromatography-mass spectrometry) (Jing Zhen et al.; 2016).

Hạt bụp giấm là một nguồn giàu các chất chống oxy hóa tan trong chất béo, đặc biệt là γ-tocopherol (Mohamed R et al.; 2007).

Claudia Grajeda-Iglesias cùng cộng sự (2016) đã phân lập được hai hợp chất anthocyanin chính là delphinidin-3-O-sambubioside (Dp-samb) và cyanidin-3-O-sambubioside (Cy-samb) từ hoa bụp giấm Hibiscus sabdariffa (Claudia Grajeda-Iglesias et al.; 2016).

Cây bụp giấm – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Bụp giấm chứa anthocyanin 1,5%; acid hữu cơ; nhựa; đường; alkaloid và một số thành phần khác.

Anthocyanin bao gồm chủ yếu là delphinidin-3-sambubioside (hibiscine hay daphniphylline) và cyanidin-3-samhuhioside. Ngoài ra, còn có cyanidin-3-glucoside, delphinidin-3-glucoside, delphinidin và một ít sắc tố khác.

Acid hữu cơ bao gồm acid hibiscic 23%. Các acid từ quả chứa chủ yếu là acid citric 12 – 17%; acid malic; acid tartric.

3. Tác dụng dược lý

Cây bụp giấm – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Nước sắc, dịch chiết bằng cồn từ đài hoa bụp giấm, tiêm tĩnh mạch với liều 200 mg/kg trên chó gây mê có tác dụng hạ huyết áp với mức hạ tối đa đạt khoảng 50%. Trên chó gây cao huyết áp thực nghiệm, nước sắc từ đài hoa cho uống qua dạ dày với liều 4 g/kg dùng liên tục trong 10 ngày, huyết áp hạ rõ rệt.

Bụp giấm được xem như có độc đối với loài ốc là ký chủ của ký sinh trùng sán máng (Schistosoma mansoni).

Nước hàm của đài hoa có tác dụng lợi mật, lợi tiểu, hạ huyết áp, nhuận tràng, kích thích nhu động ruột và sát trùng đường ruột.

Chất hibiscine có trong đài hoa được xác định có tác dụng kháng sinh. Lá có tác dụng lợi tiểu, an thần, làm mát dịu.

Công dụng của bụp giấm

Bụp giấm có vị chua, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, giải khát, liễm phế, chỉ khái.

Lá bụp giấm có vị chua, dùng làm rau ăn, đài hoa cũng được dùng làm gia vị thay giấm, chế nước giải khát, mứt kẹo, siro hoặc đem phơi khô và nấu lấy nước uống. Nước hãm đài hoa uống giúp tiêu hóa, chữa các bệnh gan mật, cao huyết áp, thần kinh.

Lá, đài hoa và quả còn chữa bệnh scorbut. Ở một số nước như Myanmar, Đài Loan, hạt bụp giấm được dùng làm thuốc bổ, nhuận tràng, lợi tiểu. Ở Philippines, rễ bụp giấm là thuốc bổ đắng và kích thích ăn uống, còn có hiệu quả đối với bệnh xơ cứng động mạch và các bệnh nhiễm trùng đường ruột.

Liều dùng: 9 – 15g dài hoa sắc hoặc hãm nước uống.

Bài thuốc có bụp giấm:

Chữa cao huyết áp: Cao chiết của đài hoa bụp giấm tròn với nhôm hydroxide, bào chế thành viên, mỗi viên tương đương 0,64g dược liệu. Mỗ lần uống 3 – 5 viên. Ngày 2 – 3 lần.

Nhầm lẫn giữa atisô và bụp giấm

Tên gọi “atisô” cho cây bụp giấm không biết xuất phát từ đâu và với mục đích gì nhưng đã rộ lên cách đây khoảng vài năm. Một số website còn cố tình (hay do thiếu hiểu biết) lập lờ khái niệm giữa 2 cây. Ảnh thì cây bụp giấm, mà thông tin về công dụng lại của cây atiso (Artichoke – Cynara scolymus, một cây do người Pháp trồng tại Đà Lạt, hiện cũng trồng ở Sapa, Tam Đảo – dùng làm thuốc “bổ gan”).

Thậm chí hàng loạt trang báo lớn của Việt Nam cũng đăng tải sai hoàn toàn về thông tin của bụp giấm và atiso như Zing New, Dân Trí, Tuổi Trẻ, … gây sự nhầm lẫn lớn giữa 2 cây atiso và bụp giấm.

Cách trồng cây bụp giấm

Cây bụp giấm – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Bụp giấm là cây sống nhiều năm, nhưng trong sản xuất, người ta chỉ trồng một năm rồi phá đi trồng lại. Cũng có thể đốn cho cây tái sinh, nhưng hoa quả sẽ nhỏ. Cây không kén đất, có khả năng chịu hạn, không chịu úng. Vì vậy, cần trồng trên đất cao ráo, thoát nước tốt.

Cây được nhân giống bằng hạt và bằng cành. Phương pháp nhân giống bằng giâm cành chỉ sử dụng khi trồng trên quy mô nhỏ để làm cảnh, còn trong sản xuất dược liệu thường áp dụng cách nhân giống bằng hạt.

Hạt bụt giấm nhiều, dễ nảy mầm, thường được gieo trong vườn ươm vào tháng 2 – 3. Chọn chỗ đất tốt, tiện tưới tiêu để làm vườn ươm. Đất vườn ươm được cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ, lên luống cao 15 – 20cm, rộng 0,8 – 1m. Hạt được gieo đều trên mặt luống, phủ bằng rơm rạ hoặc trấu và tưới ẩm hàng ngày. Sau 4 – 5 ngày, hạt sẽ nảy mầm và sau 25 – 30 ngày có thể đánh cây con đi trồng.

Ruộng sản xuất cần làm đất kỹ, lên luống cao 25 – 30cm, rộng 0,7 – 1,1m để trồng 2 hay 3 hàng. Nếu trồng 2 hàng thì trồng với khoảng cách 40 x 40cm, lệch nanh sấu; nếu trồng 3 hàng thì đảm bảo khoảng cách 35 x 40cm. Lượng phân bón tùy thuộc vào chất đất. Trung bình, có thể dùng 15 – 20 tấn phân chuồng hoai mục, 150 – 200kg phân lân, 75 – 100kg kali để bón cho 1 ha. Cách bón phổ biến là rải phân lên mặt luống, sau đó hót đất ở rãnh luống để phủ lên.

Chỉ cần làm cỏ trong vài ba tháng đầu. Khi cây đã giao tán, ruộng bụp giấm rất ít cỏ. Sau khi cày bón rễ và trước lúc ra hoa, có thể dùng nước phân chuồng, nước giải hay đam pha loãng (2%) để tưới thúc cho cây.

Bụp giấm ít bị sâu bệnh hại. Thỉnh thoảng có thể có sâu xanh, sâu cuốn lá hại thân lá.

Bụp giấm không nên trồng liên canh. Ruộng bụp giấm thường sau 4 – 5 năm mới trồng lại. Cày còn có thể trồng trong bồn, chậu để làm cảnh vì có nhiều hoa đẹp, bên màu, ra nhiều đợt.

Địa chỉ bán cây bụp giấm tại Hà Nội uy tín, chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.