Cây giống bạch đàn chanh

Độ hoàn thiện nội dung: 70%.

Bạch đàn chanh, tên tiếng Anh là lemon-scented gum, citron-scented gum, lemon gum, spotted gum, lemon eucalyptus (danh pháp khoa học là Corymbia citriodora (Hook.) K.D.Hill & L.A.S.Johnson; đồng nghĩa: Eucalyptus citriodora Hook.) là một loài thực vật có hoa thuộc họ Đào kim nương Myrtaceae, đặc hữu ở vùng đông bắc Úc.

Mô tả cây bạch đàn chanh

Cây bạch đàn chanh – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Cây gỗ luôn xanh, cao 6 – 10 mét hay hơn. Vỏ mỏng, mềm, thường nứt nẻ, bong thành từng mảng, màu lục xám. Cành có nhiều lông tơ sau nhẵn. Lá hình ngọn giáo hoặc mác thuôn, hơi cong, gốc tròn, đầu thuôn nhọn, hai mặt nhẵn, mặt trên màu lục bóng, gân phụ rất sít nhau men theo mép lá thành gờ mảnh; lá non mọc đối (4 – 5 đôi), là già mọc so le, cuống lá dài, phiến lá soi lên thấy rõ những điểm trong, đó là những túi tinh dầu, do đó khi vò lá thấy có mùi thơm của chanh.

Cụm hoa mọc ở đầu cành thành ngù hoặc xim tán; hoa màu trắng vàng, nụ hoa hình bầu dục, nhị rất nhiều, bao phần hình bầu dục ngược. Quả nang, hình trứng cụt, bao bọc toàn bộ hoặc một phần bởi ống đài, mở ở đỉnh, bạt nhỏ, nhiều, màu nâu nhạt. Mùa hoa quả: tháng 6 – 8.

Thông tin thêm

1. Phân bố, sinh thái

Cây bạch đàn chanh – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Eucalyptus L’Hér. là một chi lớn có đến 800 loài trên thế giới, gồm phần lớn là cây thân gỗ, thường xanh và có chứa tinh dầu. Ít loài là cây bụi (Boland, 1993). Chúng có nguồn gốc và tập trung đa dạng cao ở châu Úc, lan sang cả New Guinea, Tasmania, Indonesia, Philippines, Malaysia và một vài đảo khác lân cận. Nhìn chung, các loài thuộc chi Eucalyptus L’Hér.là tổ thành quan trọng, tạo nên diện mạo điển hình trong một số kiểu rừng thưa của Australia. Do ý nghĩa kinh tế của nó, nhiều loài bạch đàn của Australia đã được du nhập sang nhiều nước nhiệt đới, á nhiệt đới ở châu Á và châu Phi, một vài loài còn được trồng cả ở vùng ôn đới ấm của châu Âu.

Ở Việt Nam, từ năm 1904, Brochet đã phát hiện thấy bạch đàn ở Cốc Lếu (Lào Cai) (Hoàng Hoè, 1996). Sau đó, người Pháp bắt đầu dưa một số giống bạch đàn vào trồng ở nước ta. Vài chục năm trở lại đây, ngành lâm nghiệp tiếp tục nhập thêm nhiều giống bạch đàn nữa. Hiên đã có tới 20 loài nguyên chủng và loài lai của chi Eucalyptus được nhập trồng ở Việt Nam Trong số những loài được coi là có giá trị kinh tế và đang được trồng phổ biến, có loài bạch đàn chanh.

Bạch đàn chanh là loài cây gỗ mọc nhanh. Qua thực tế trồng ở Việt Nam, cây thích nghi với biên độ sinh thái rộng, mọc tốt trên nhiều loại đất, nên đã được trông rộng rãi ở cả đồng bằng, trung du và miền núi (dưới 1000m). Cây ra hoa kết quả nhiều hàng năm. Tỷ lệ nảy mầm của hạt cao. Gỗ được dùng làm trụ mỏ, nguyên liệu giấy và trong xây dựng. Lá để cất tinh dầu. Bạch đàn chanh có khả năng tái sinh cây chồi tốt sau khi chặt. Tuy nhiên đất trống bạch đàn chanh nhanh chóng bị nghèo kiệt. Cần chú ý thâm canh.

2. Cách trồng

Cây bạch đàn chanh – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Các loài bạch đàn đều là những cây nhập nội, được trồng phổ biến ở nước ta, trừ những vùng cao, lạnh. Cây không kén đất, đồi trọc, đầm lầy, ven đường đi, dọc kênh mương đều có thể trồng được bạch đàn

Bạch đàn dược trồng bằng hạt. Vào mùa xuân hoặc đầu mùa thu, người ta gieo hạt trong vườn ươm. Sang xuân, khi cây cao 70 – 100 cm thì đánh đi trồng. Có những cơ sở cung cấp cây con bằng cách gieo hạt trong bầu PE, có chứa sẵn đất trộn với một ít phân mục, hoặc mùn. Trước khi gieo, hat được ngâm vào nước ấm (30 – 35^oC, 2 lít nước thường pha với 1 lít nước sôi) qua 24 giờ, vớt ra, để ráo, cho tỷ lệ nảy mầm cao.

Thời vụ trồng bạch đàn thường vào mùa xuân – trong tết trồng cây. Khi trồng, đào hố với khoảng cách 1 x 1m, kích thước hố tùy theo độ lớn của cây hoặc bầu, sau đó đặt cây, lấp đất vào gốc, lén chặt và tưới nước. Nếu trồng bằng bầu, phải dùng dao, kéo xẻ rách bầu để sau này rễ dễ dàng ăn ra đất.

Hầu như không sử dụng phân bón trong việc trồng bạch đàn. Cây sống rất khỏe, lấn át hấu hết các loài cây khác trên mọi loại đất. Đây là một trong những cây có tác dụng nhanh chóng phủ xanh đồi núi trọc, cải thiện môi trường sinh thái, cung cấp gỗ chống lò và lá để chưng cất tính dầu. Sau hòa bình lập lại, phong trào trồng bạch đàn đã diễn ra khá sôi động. Vào những năm 1960, người ta thấy rằng, đất ở những vùng trồng bạch đàn có xu hướng trở nên nghèo kiệt, nên việc trồng bạch đàn có chững lại. Những năm gần đây, bạch đàn lại được phát triển trồng trở lại, nhất là ở vùng mỏ Quảng Ninh.

Với khoảng cách như trên, sau 5 – 7 năm, cây có thể cho gỗ chống lò hoác dùng trong xây dựng. Nếu để lâu hơn hoặc muốn có gỗ to, có thể tia thưa, giữ ở khoảng cách 2 x 2 m.

Lá cây có thể thu hoạch hằng năm hàng cách tia cành. Lá khi vò có mùi thơm của tinh dầu sả lẫn mùi vỏ chanh tươi.

3. Thành phần hóa học

Cây bạch đàn chanh – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Lá bạch đàn chanh chứa tinh dầu. Theo Sugimoto Shigeko và cộng sự (1983), có hai typ hóa học:

– Typ citronellal: Bạch đàn chanh ở Brazil, Trung Quốc.

– Typ cineol: Bạch đàn chanh ở Nhật Bản, Tây Ban Nha, Trung Quốc, Mỹ.

Lá bạch đàn chanh trồng ở nhiều nơi của Việt Nam chứa trung bình 4,07 ± 0,75% tinh dầu (khảo sát trên 50 mẫu định lượng, Nguyễn Thị Thái Hằng, 1995).

Cũng theo tác giả trên, tinh dầu bạch đàn chanh chứa α-thuyen vết; camphene vết; sabinene vết; β-pinene 0,35%; α-phellandrene 0,17%; α-terpinene vết; p-cymene 0,07%; 1,8-cineol 0,63%; γ-terpinene 0,06%; terpinolene 0,18%; linalool 0,12%; allo-ocimene 0,17%; isopulegol 12,50%; citronellal 72,53%; neo-isopulegol 1,63%; terpinen-4-ol 0,38%; α-terpineol 0,14%; citronellol 5,01%; cuminal 0,20%; geraniol 0,55%; terpinyl acetate vết; citronellyl acetate 0,85%; geranyl acetate 0,09%; γ-elemene 0,08%; β-caryophyllene 1,16%; β-bergamotene 0,09%; β-humulene 0,07%; γ-eudesmol 0,13%; (E)-cadinol vết.

4. Tác dụng dược lý

Cây bạch đàn chanh – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Trong thử nghiệm in vitro, tinh dầu bạch đàn chanh có tác dụng ức chế đối với một số vi khuẩn và vi nấm sau đây, theo thứ tự hoạt tính giảm dần: tụ cầu khuẩn vàng, Klebsiella, Enterobacter, trực khuẩn lao (giảm độc), phế cầu khuẩn, nấm Candida albicans, Shigella dysenteriae, Shigella flexneri, Bacillus mycoides, trực khuẩn coli, Salmonella typhi.

Nồng độ ức chế tối thiểu của tinh dầu bạch đàn chanh đối với tụ cầu khuẩn vàng, Klebsiella và Enterobacter là 2mg/ml, và 8mg/ml đối với trực khuẩn coli và Salmonella typhi và > 8mg/ml đối với Bacillus subtilis, Proteus mirabilis, Shigella flexneri.

Tác dụng ức chế của tinh dầu bạch đàn trên vi khuẩn gram dương mạnh hơn tác dụng trên vi khuẩn gram âm. Tác dụng kháng khuẩn của tinh dầu bạch đàn không chỉ phụ thuộc vào hàm tương cineol, mà có thể còn do tác dụng phối hợp của các thành phần khác có trong tinh dầu bạch đàn. Tinh dầu bạch đàn chanh diệt amip lỵ với nồng độ tối thiểu 1:640 in vitro.

Trong thử nghiệm trên ruột chuột lang cô lập, tinh dầu bạch đàn chanh có tác dụng chống co thắt cơ trơn ruột gây bởi histamin và acetylcholin.

Cao bạch đàn chanh cho thỏ bình thường uống gây hạ đường máu một cách nhất thời. Tác dụng hạ đường máu biểu lộ rõ rệt hơn ở thỏ đã gây hạ đường máu thực nghiệm bằng alloxan, nhưng không làm cho đường máu trở về trị số bình thường. Cho thỏ uống cao bạch đàn chanh trước khi thực hiện nghiệm pháp dung nạp glucose đã làm tăng khả năng dung nạp glucose của động vật thí nghiệm, và tác dụng này được quy cho sư có mát của myrtillin trong cao bạch đàn chanh.

Trên chó có những vết loét nặng, tinh dầu bạch đàn chanh phối hợp với một số tinh dầu khác đã có tác dung điều trị tốt, làm phục hồi sức khoẻ.

Thuốc nhỏ mũi Rinaseptol gồm có dầu thảo mộc và 5% hỗn hợp một số tinh dầu trong có tinh dầu bạch đàn chanh, đã được thử lâm sàng và thấy thuốc có tác dụng điều trị tốt đối với bệnh nhân viêm mũi cấp tính và mạn tính.

Công dụng của bạch đàn chanh