Loài cây độc nhất thế giới muốn chặt đi cũng khó

Trên thực tế, tên gọi trong tiếng Tây Ban Nha ngày nay là manzanilla de la muerte, tức “cây táo nhỏ tử thần”. Ám chỉ một thực tế đáng sợ rằng cây manchineel là một trong những loại cây độc khủng khiếp nhất trên thế giới. Nhựa màu trắng sữa của cây cực kỳ độc và có thể gây bỏng nặng. Đặc biệt, phần nhựa này có trong mọi bộ phận của cây, từ vỏ cây cho đến lá và quả.

Tất cả các bộ phận của cây đều chứa độc tố mạnh và cực kỳ nguy hiểm theo đúng nghĩa đen. Nhựa cây màu trắng sữa chứa phorbol và các chất gây kích ứng da khác, gây ra viêm da dị ứng nặng (David W. Nellis, 1997).

Đứng dưới tán cây này khi trời mưa có thể khiến da bị phồng rộp khi tiếp xúc chỉ với một giọt nước mưa có lẫn nhựa cây. Nhựa cây cũng được biết là có thể làm hỏng lớp sơn trên ô tô. Đốt cây này cũng rất nguy hiểm, nếu khói bay vào mắt có thể gây tổn thương mắt nghiêm trọng. Khi tiếp xúc với nhựa cây (mủ) màu trắng đục, da có thể bị viêm phồng rộp, mắt có thể bị viêm kết mạc cấp tính và thậm chí là tổn thương nặng lớp biểu mô giác mạc.

Mặc dù quả của cây manchineel có khả năng gây tử vong nếu ăn phải, nhưng chưa có trường hợp nào như vậy được báo cáo trong các tài liệu y khoa hiện đại. Tuy nhiên đừng chơi đùa với mẹ thiên nhiên, ăn phải quả cây này có thể gây viêm dạ dày – ruột (gastroenteritis) nghiêm trọng đi kèm với một số biến chứng như xuất huyết, sốc và bội nhiễm vi khuẩn, thậm chí có thể làm sưng phù đường thở dẫn đến khó thở.

Mặc dù cây rất độc đối với nhiều loài chim và động vật khác, kỳ nhông gai đen (Ctenosaura similis) lại khá ‘bình thản’ khi tìm ăn quả hay thậm chí sống giữa tán của loài cây này.

Cây này chứa các độc chất như 12-deoxy-5-hydroxyphorbol-6-gamma-7-alpha-oxide, các hippomanin, mancinellin và sapogenin. Phloracetophenone-2,4-dimethylether có trong lá, trong khi quả có chứa physostigmine (Dr. Duke’s Phytochemical and Ethnobotanical Databases).

Người Arawak và Taíno từng dùng bột củ dong (Maranta arundinacea L.) làm thuốc đắp để giải độc cơ thể khỏi những độc chất kể trên. Người Carib thì nổi tiếng với việc đầu độc nguồn nước của kẻ thù bằng lá của cây manchineel. Nhà thám hiểm người Tây Ban Nha Juan Ponce de León đã chết ngay sau khi bị thương trong trận chiến với người Calusa ở Florida do trúng phải mũi tên đã được tẩm nhựa cây manchineel.

Bác sĩ Nicola Strickland, một bác sĩ X quang, trong khi đi nghỉ tại vùng biển Caribe đã bất ngờ phát hiện một cây lạ, quả của cây màu xanh nhưng có mùi rất ngọt ngào, giống như quả táo. Thoạt nhìn, cây này rất bình thường, không có dấu hiệu gì cho biết là cây có độc. Đang khát nước, nữ bác sĩ quyết định cắn thử một chút mà không hề biết rằng, thứ mình vừa nuốt vào bụng là loại quả cực độc. Ngay sau khi ăn thử, triệu chứng ngộ độc đã xuất hiện. Dựa vào bản năng của bác sĩ, Nicola Strickland đã ghi nhận tình trạng của mình và lập tức tới bệnh viện. Sau 8 tiếng bị “tra tấn” bởi độc tính của loại quả này, nữ bác sĩ cũng được cứu sống. Trường hợp của cô được cho là vô cùng may mắn.

“Vừa mới nếm thử thì rất ngọt, thế nhưng sau đó khoang miệng của tôi bỏng rát, giống như có ai xé rách cổ họng và đổ nước sôi vào”, Nicola Strickland vẫn rất sợ hãi khi nhớ lại.

Sau đó, nữ bác sĩ được biết, thứ quả mà mình ăn phải là quả của cây manchineel, được cho là loài cây cực kỳ nguy hiểm, giết người dễ dàng chỉ trong thời gian ngắn bằng một loạt các chất độc có trong quả. Theo nhiều nghiên cứu, phản ứng nghiêm trọng nhất được tạo ra bởi phorbol – một hợp chất hữu cơ thuộc họ diterpene có khả năng gây kích ứng da mạnh. Phorbol sẽ phản ứng với protein kinase trong cơ thể con người, protein chịu trách nhiệm cho quá trình phosphoryl hóa, từ đó gây tổn thương cho cơ thể con người và thậm chí còn gây ung thư. Vô tình ăn phải quả của loài cây này, nạn nhân không chỉ bị bỏng cổ họng, chỉ sau vài giờ, nạn nhân sẽ nôn ra máu do tổn thương cổ họng, đi kèm với đó là hiện tượng tiêu chảy không ngừng, gây mất nước nghiêm trọng. Khi tổn thương quá lớn, nạn nhân sẽ được “Thần chết chào đón”.

Bất chấp những nguy hiểm tiềm tàng liên quan đến việc xử lý các cá thể cây manchineel, thì các nhà sản xuất đồ nội thất vùng Caribe đã tận dụng nguồn gỗ tự nhiên từ loài cây này trong nhiều thế kỷ. Gỗ từ cây phải được cắt ra và phơi nắng cho khô phần nhựa đi rồi sau đó mới sử dụng. Để tránh tiếp xúc nguy hiểm với các bộ phận có chứa độc, cây phải được đốt ở gốc thay vì dùng rìu chặt.

William Ellis, phẫu thuật viên trên tàu của James Cook trong chuyến đi cuối cùng, đã viết:

On the fourth, a party of men were sent to cut wood, as the island apparently afforded plenty of that article; amongst other trees they unluckily cut down several of the manchineel, the juice of which getting into their eyes, rendered them blind for several days.

Tạm dịch (có thể đúng hoặc sai): “Vào ngày thứ tư, một nhóm nhiều người đàn ông được cử đến để đốn gỗ, trên hòn đảo nơi họ đặt chân vốn được ưu ái khá nhiều cây gỗ lớn. Thế nhưng trong lúc chặt cây, không may họ đã đốn phải mấy cây manchineel. Nhựa từ những cây đó bắn vào mắt họ, khiến họ bị mù tạm thời suốt vài ngày sau đó.”.

Alexandre Olivier Exquemelin đã viết trong tập The Buccaneers of America về trải nghiệm đáng sợ của mình với “cái cây có tên là mancanilla, hay cây táo lùn” khi ở đảo Hispaniola:

One day being hugely tormented with mosquitoes or gnats, and as yet unacquainted with the nature of this tree, I cut a branch thereof, to serve me instead of a fan, but all my face swelled the next day and filled with blisters, as if it were burnt to such a degree that I was blind for three days.

Tạm dịch (có thể đúng hoặc sai): “Một hôm, tôi bị bọn muỗi mòng hành hạ đến khổ, mà lúc đó thì tôi vẫn chưa biết gì về loài cây kia. Thế là tôi tiện tay chặt một cành, định dùng làm quạt đuổi muỗi. Nào ngờ, sáng hôm sau, cả khuôn mặt tôi sưng vù lên, đầy những vết phồng rộp như bị bỏng nặng, đến mức tôi chẳng nhìn thấy gì suốt ba ngày liền.”

Nicholas Cresswell, khi viết mô tả trong nhật ký của mình cho thứ sáu, ngày 16 tháng 9 năm 1774, đề cập:

The Mangeneel Apple has the smell and appearance of an English Apple, but small, grows on large trees, generally along the Seashore. They are rank poison. I am told that one apple is sufficient to kill 20 people. This poison is of such a malignant nature that a single drop of rain or dew that falls from the tree upon your skin will immediately raise a blister. Neither Fruit or Wood is of any use, that I can learn.

Tạm dịch (có thể đúng hoặc sai): “Quả manchineel có mùi và hình dáng giống như táo Anh, nhưng nhỏ hơn, mọc trên những cây lớn ven biển. Thứ quả này độc khủng khiếp. Tôi được nghe kể rằng chỉ một quả thôi cũng đủ giết chết hai mươi người. Loại độc này nguy hiểm đến mức chỉ một giọt mưa hay giọt sương rơi từ cây xuống da cũng khiến da phồng rộp ngay tức khắc. Theo những gì tôi biết, cả quả lẫn gỗ của cây đều chẳng có giá trị sử dụng gì.”

Trong vở opera L’Africaine (1865) của Giacomo Meyerbeer, nhân vật nữ chính Sélika đã chết vì hít phải nước hoa chiết xuất từ hoa của cây manchineel (Bibliothèque nationale de France).

Trong câu chuyện mang tên “The Beckoning Hand”, thuộc bộ sưu tập năm 1887 cùng tên của Grant Allen, một chiếc lá manchineel (ở đây được đánh vần là “manchineal”) đã được cuộn tròn trong điếu thuốc nhằm đầu độc một người.

Trong bộ phim Wind Across the Everglades (1958), một tay săn trộm khét tiếng tên là Cottonmouth (do Burl Ives thủ vai) đã trói một nạn nhân vào thân của một cây manchineel.

Cây được kỷ lục Guinness thế giới ghi nhận là loài cây nguy hiểm nhất thế giới.

Tài liệu tham khảo

• Loài Socratea exorrhiza. Wikipedia, the free encyclopedia.
• World Flora Online (WFO). wfo-0000982521.
• “Most dangerous tree”. Guinness World Records.
• Nicola H Strickland (12/8/2000). “My most unfortunate experience: Eating a manchineel ‘beach apple'”. British Medical Journal. 321 (7258): 428.
• “Hippomane mancinella“. Atlas of Florida Vascular Plants. Plantatlas.org.
• David W. Nellis (1997). Poisonous Plants and Animals of Florida and the Caribbean. Pineapple Press Inc. Trang 173.
• “Hippomane mancinella“. Dr. Duke’s Phytochemical and Ethnobotanical Databases. United States Department of Agriculture.
• “Gallica: L’africaine : opéra en 5 actes / par Eugène Scribe; musique de Meyerbeer. 1924”. Bibliothèque nationale de France.