Loài cây độc nhất thế giới muốn chặt đi cũng khó.

Trên thực tế, tên gọi trong tiếng Tây Ban Nha ngày nay là manzanilla de la muerte, tức “cây táo nhỏ tử thần”. Ám chỉ một thực tế đáng sợ rằng cây manchineel là một trong những loại cây độc khủng khiếp nhất trên thế giới. Nhựa màu trắng sữa của cây cực kỳ độc và có thể gây bỏng nặng. Đặc biệt, phần nhựa này có trong mọi bộ phận của cây, từ vỏ cây cho đến lá và quả.

Tất cả các bộ phận của cây đều chứa độc tố mạnh và cực kỳ nguy hiểm theo đúng nghĩa đen. Nhựa cây màu trắng sữa chứa phorbol và các chất gây kích ứng da khác, gây ra viêm da dị ứng nặng.

Đứng dưới gốc cây khi trời mưa cũng sẽ khiến da bị phồng rộp khi chỉ tiếp xúc qua với chất lỏng này (ngay cả một giọt mưa nhỏ với chất nhựa trắng đục trong đó cũng sẽ khiến da bị bỏng rát). Nhựa cây cũng được biết là có thể làm hỏng lớp sơn trên ô tô. Hay thậm chí đốt cây mà không có sự phòng bị có thể gây tổn thương mắt nếu chẳng may để khói bay vào mắt. Tiếp xúc với nhựa cây (mủ) màu trắng đục của cây sẽ khiến nạn nhân bị viêm da bọng nước (bullous dermatitis), viêm giác – kết mạc cấp tính (acute keratoconjunctivitis) và có thể đi kèm với một số khuyết tật biểu mô giác mạc lớn.

Mặc dù quả của cây manchineel có khả năng gây tử vong nếu ăn phải, nhưng không có trường hợp nào như vậy được báo cáo trong các tài liệu hiện đại. Thế nhưng, chỉ cần không may ăn phải quả là đã có thể gây ra viêm dạ dày – ruột (gastroenteritis) nghiêm trọng đi kèm với một số biến chứng như xuất huyết, sốc và bội nhiễm vi khuẩn (bacterial superinfection), cùng khả năng tổn thương đường thở do phù nề (edema).

Ở một số nơi trong phạm vi sống của loài, nhiều cây được gắn biển cảnh báo nguy hiểm, cấm tiếp xúc, hay như ở Curaçao, một số cây được đánh dấu “X” màu đỏ ngay trên thân cây để cảnh báo người dân và khách tham quan. Ở quần đảo Antilles của Pháp, cây thường được đánh dấu bằng một dải sơn màu đỏ cách mặt đất khoảng 1 mét.

Mặc dù cây rất độc đối với nhiều loài chim và động vật khác, kỳ nhông gai đen (Ctenosaura similis) lại khá bình thản khi tìm ăn quả hay thậm chí sống giữa tán của loài cây này.

Về thành phần độc tính, cây manchineel chứa 12-deoxy-5-hydroxyphorbol-6-gamma-7-alpha-oxit, hippomanins, mancinellin và sapogenin. Phloracetophenone-2,4-dimethylether có trong lá, trong khi quả có chứa physostigmine.

Thuốc đắp từ dong riềng (Maranta arundinacea L.) đã được các bộ tộc Arawak và Taíno sử dụng từ lâu như một loại thuốc giải đối với những chất độc kể trên. Người Caribs được biết là đã đầu độc nguồn cung cấp nước của kẻ thù bằng lá cây. Nhà thám hiểm người Tây Ban Nha Juan Ponce de León đã chết ngay sau khi bị thương trong trận chiến với người Calusa ở Florida do trúng phải mũi tên đã được tẩm nhựa cây manchineel.

Bác sĩ Nicola Strickland, một bác sĩ X quang, trong khi đi nghỉ tại vùng biển Caribe đã bất ngờ phát hiện một cây lạ, quả của cây màu xanh nhưng có mùi rất ngọt ngào, giống như quả táo. Thoạt nhìn, cây này rất bình thường, không có dấu hiệu gì cho biết là cây có độc. Đang khát nước, nữ bác sĩ quyết định cắn thử một chút mà không hề biết rằng, thứ mình vừa nuốt vào bụng là loại quả cực độc. Ngay sau khi ăn thử, triệu chứng ngộ độc đã xuất hiện. Dựa vào bản năng của bác sĩ, Nicola Strickland đã ghi nhận tình trạng của mình và lập tức tới bệnh viện. Sau 8 tiếng bị “tra tấn” bởi độc tính của loại quả này, nữ bác sĩ cũng được cứu sống. Trường hợp của cô được cho là vô cùng may mắn.

“Vừa mới nếm thử thì rất ngọt, thế nhưng sau đó khoang miệng của tôi bỏng rát, giống như có ai xé rách cổ họng và đổ nước sôi vào”, Nicola Strickland vẫn rất sợ hãi khi nhớ lại.

Sau đó, nữ bác sĩ được biết, thứ quả mà mình ăn phải là quả của cây manchineel, được cho là loài cây cực kỳ nguy hiểm, giết người dễ dàng chỉ trong thời gian ngắn bằng một loạt các chất độc có trong quả. Theo nhiều nghiên cứu, phản ứng nghiêm trọng nhất được tạo ra bởi phorbol – một hợp chất hữu cơ thuộc họ diterpene có khả năng gây kích ứng da mạnh. Phorbol sẽ phản ứng với protein kinase trong cơ thể con người, protein chịu trách nhiệm cho quá trình phosphoryl hóa, từ đó gây tổn thương cho cơ thể con người và thậm chí còn gây ung thư. Vô tình ăn phải quả của loài cây này, nạn nhân không chỉ bị bỏng cổ họng, chỉ sau vài giờ, nạn nhân sẽ nôn ra máu do tổn thương cổ họng, đi kèm với đó là hiện tượng tiêu chảy không ngừng, gây mất nước nghiêm trọng. Khi tổn thương quá lớn, nạn nhân sẽ được “Thần chết chào đón”.

Bất chấp những nguy hiểm tiềm tàng liên quan đến việc xử lý các cá thể cây manchineel, thì các nhà sản xuất đồ nội thất vùng Caribe đã tận dụng nguồn gỗ tự nhiên từ loài cây này trong nhiều thế kỷ. Gỗ từ cây phải được cắt ra và phơi nắng cho khô phần nhựa đi rồi sau đó mới sử dụng. Để tránh tiếp xúc nguy hiểm với các bộ phận có chứa độc, cây phải được đốt ở gốc thay vì dùng rìu chặt.

William Ellis, phẫu thuật viên trên tàu của James Cook trong chuyến đi cuối cùng, đã viết:

On the fourth, a party of men were sent to cut wood, as the island apparently afforded plenty of that article; amongst other trees they unluckily cut down several of the manchineel, the juice of which getting into their eyes, rendered them blind for several days.

Tạm dịch: “Vào ngày thứ tư, một nhóm nhiều người đàn ông được cử đến để đốn gỗ, trên hòn đảo nơi họ đặt chân vốn được ưu ái khá nhiều cây gỗ lớn; nhưng giữa đa số những cái cây khác, họ không may chặt nhầm một số cây manchineel, dịch từ quả của loài cây này khi đó dính vào mắt họ, khiến những người này bị mù trong vài ngày.”.

Alexandre Olivier Exquemelin đã viết trong tập The Buccaneers of America về trải nghiệm đáng sợ của mình với “cái cây có tên là mancanilla, hay cây táo lùn” khi ở đảo Hispaniola:

One day being hugely tormented with mosquitoes or gnats, and as yet unacquainted with the nature of this tree, I cut a branch thereof, to serve me instead of a fan, but all my face swelled the next day and filled with blisters, as if it were burnt to such a degree that I was blind for three days.

Tạm dịch: “Một ngày nọ, trong khi bị quấy rầy bởi lũ muỗi phiền phức, đặc biệt là những con muỗi mắt, và nhất là chưa quen với bản chất của cái cây này, tôi đã chặt lấy một nhánh của nó làm quạt để đuổi muỗi, nhưng chỉ ngay ngày hôm sau thôi, toàn bộ mặt tôi đã sưng phồng lên với đầy mụn nước, nó đau đến mức như thể bị bỏng khiến tôi bị mù trong vòng ba ngày.”

Nicholas Cresswell, khi viết mô tả trong nhật ký của mình cho thứ sáu, ngày 16 tháng 9 năm 1774, đề cập:

The Mangeneel Apple has the smell and appearance of an English Apple, but small, grows on large trees, generally along the Seashore. They are rank poison. I am told that one apple is sufficient to kill 20 people. This poison is of such a malignant nature that a single drop of rain or dew that falls from the tree upon your skin will immediately raise a blister. Neither Fruit or Wood is of any use, that I can learn.

Tạm dịch: “Táo Mangeneel có mùi và bề ngoài của Táo Anh, nhưng chúng nhỏ hơn, hay mọc trên các cây lớn, thường là dọc theo Bờ biển. Phải nói chúng chính là thứ độc hạng nặng. Tôi được kể rằng một quả táo đó độc đến mức đủ để giết 20 người. Thứ độc này ác tính đến nỗi chỉ cần một giọt mưa hoặc giọt sương rơi từ trên cây xuống da bạn sẽ khiến da ngay lập tức nổi mụn nước. Quả hay Gỗ đều không đem lại lợi ích gì khiến tôi nghĩ có thể nghiên cứu được.”

Trong vở opera L’Africaine (1865) của Giacomo Meyerbeer, nhân vật nữ chính Sélika đã chết vì hít phải nước hoa chiết xuất từ hoa của cây manchineel.

Trong câu chuyện mang tên “The Beckoning Hand”, thuộc bộ sưu tập năm 1887 cùng tên của Grant Allen, một chiếc lá manchineel (ở đây được đánh vần là “manchineal”) đã được cuộn tròn trong điếu thuốc nhằm đầu độc một người.

Trong bộ phim Wind Across the Everglades (1958), một tay săn trộm khét tiếng tên là Cottonmouth (do Burl Ives thủ vai) đã trói một nạn nhân vào thân của một cây manchineel.

Cây được kỷ lục Guinness thế giới ghi nhận là loài cây nguy hiểm nhất thế giới.

Tài liệu tham khảo

1. Loài Socratea exorrhiza. Wikipedia, the free encyclopedia. Truy cập ngày 17/10/2023.

2. World Flora Online (WFO). wfo-0000982521. Truy cập ngày 17/10/2023.

3. “Most dangerous tree”. Guinness World Records. Truy cập ngày 17/10/2023.