Cốt toái bổ (tắc kè đá)

CỐT TOÁI BỒ ( Tắc kè đá )

Còn gọi là bổ cốt toái, co tạng tó (Thái ở châu Quỳnh Nhai), co ìn tó (Thái ở Điện Biên), cây tổ phượng, cây tổ rồng, tổ diều, tắc kè đá.

Tên khoa học

Drynaria /ortuneì J. Sm. (Polypodium ýortunei o. Kuntze).

Thuộc họ Dương xĩ Polypodiaceae.

Cốt toái bổ hay bổ cốt toái (Rhizoma Drynarìae fortunei) là thân rể phơi khô của cây bổ cốt toái. Tên bổ cốt toái vì người ta cho rằng vị này có tác dụng làm liền những xương dập gẫy.

Tên: tạng tố vì tạng có nghĩa là đặt vào, tố là liền lại vì vị thuốc này đặt vào thì làm liền lại. Chữ in có nghĩa là gân, vì vị thuốc có tác dụng nối liền gân cốt.

Nguồn gốc :

Vị thuốc được ghi đầu tiên trong sách Dược tính bản thảo, có tên Bổ cốt toái vì người ta cho rằng vị thuốc này có tác dụng làm liền những xương bị dập nát, gãy.

Cây cốt toái bổ

Vị thuốc cốt toái bổ

Phân bố, thu hái và chế biến

Mọc hoang ò khắp núi đá, trên cây hay dọc suối vùng rừng núi nước ta. Còn có mọc ở Lào, Trung Quốc (miền Trung và miển Nam).

Việc thu hái có thể tiên hành quanh năm, vàó những lúc ít công việc đổng áng, thưòng vào các tháng 4 đến tháng 8-9.

Hái về, rửa sạch đất cát, trừ bỏ các lá là dùng được. Nếu dùng khố thì sau khi rửa sạch đất cát, hoặc phơi khô ngay, hoặc phơi sau khi đỗ cho chín để dễ bảo quản. Muốn hết lông, thường người ta đốt nhẹ cho cháy hết lông nhỏ phủ trên thủn rễ.

Thành phần hoá học

Trong cốt toái bổ Drymria fortunei có hesperi- din (C A., 1970,73, 11382j) và 25-34,89% tinh bột (Trung Quốc kỉnh lể thực vật chí, 1961, 447).

Kết quả nghiên cứu theo dược lý hiện đại nghiên cứu về cốt toái bổ

1. Cốt toái bổ có tác dụng tăng cường sự hấp thu Calci của xương, nâng cao lượng Phospho và calci trong máu giúp cho chóng liền xương. Thuốc có tác dụng giảm đau và an thần.
2. Có tác dụng rõ phòng ngừa lipid huyết cao, làm giảm lipid máu cao và phòng ngừa được chứng xơ mỡ mạch.

Tác dụng của cốt toái bổ

Vị thuốc này mới thấy được dùng trong nhân dân. Theo lài liệu cổ, cốt toấi bổ có vị đắng, tính ôn và không độc, vào hai kinh can và thận. Có các tác dụng chính như sau:

• Bổ thận, điều trị chứng ù tai, tiêu chảy do thận hư
• điều trị đau xương, hành huyết phá huyết ứ, làm thuốc hoà hoãn, sát trùng đỡ đau.
• Dùng điều trị dập xương, đau xương, bong gân, sai khớp, tai ù ràng đau
• Lưu ý: Những người âm hư, huyết hư đều không dùng được.

Đối tượng sử dụng

• Bệnh nhân mắc chứng thận hư
• Người bị suy yếu chức năng thận, có biểu hiện như: Đau mỏi lưng, ù tai, điếc.
• Người bị chảy máu chân răng, miệng hôi do suy giảm chức năng thận
• Người bị sưng đau do chấn thương

Cách dùng, liều dùng cốt toái bổ làm thuốc.

Dùng uống trong hay đắp ở ngoài: Liều dùng hàng ngày là 6 đến 12g. Dùng ngoài không có liểu lượng. Có thể dùng dưới hình thức thuốc sắc hay ngâm rượu, hoặc giã đắp lên vết thương.

Nãm 1963, tại Quân y viện 6 (Tây Bắc) có dùng cốt toái bổ điều trị có kết quả 4 trường hợp bong gân, tụ máu như sau:

Cốt toái bổ tươi hái vé, bóc bỏ hết cả lông tơ và lá khô, sau đem rửa sạch, giã nhỏ. Rấp một ít nước nào, gói vào lá đã nướng cho mếm, rồi đắp lẽn các vết đau. Những loại gãy xương hở không dùng lối này. Trong một ngày thay thuốc bó nhiều lần. Nếu không đủ cốt toái bổ, có thể chỉ lấy bã Ihuốc ra, rấp nước rồi lại băng lại. Thường chỉ sau 3 ngày đến 1 tuần là bệnh nhân đỡ và ra viện trong khi dùng các phương pháp khác kéo dài có khi hàng tháng mà không dỡ (Báo cáo của bác sĩ Lô Sỹ Toàn và hộ lý Lò Vãn Sú Quán y viện 6, Tây Bắc).

Những đơn thuốc khác có cốt toái bổ

Cốt toái bổ, tán nhỏ, cho vào bồ dục lợn, nướng chín mà ăn để điều trị các chứng ù tai, thận hư, răng đau.

điều trị chứng răng đau, răng long, răng chảy máu do thận hư:

• Thục địa 16g
• Sơn dược, Sơn thù du, Phục linh, Đơn bì, Trạch tả mỗi thứ 12g
• Tế tân 2g
• Cốt toái bổ 16g
• Sắc uống trong ngày.

Chú thích:

Tại Việt Nam, ngoài vị Drvnaria Ịovtunei, người ta còn dùng thân rễ một loại cây khấc gọi là Drynaria bonii Christ, cùng họ với cùng một công dụng.