Cây giống trắc

Trắc hay cẩm lai Nam Bộ, trắc bông, trắc đen, trắc trắng, tên tiếng Anh là Thailand rosewood, Siamese rosewood, tracwood, … 酸枝木 (tiếng Trung), พะยูง (tiếng Thái), ກະຍູງ (tiếng Lào) (danh pháp khoa học là Dalbergia cochinchinensis Pierre) là loài cây gỗ quý thuộc phân họ Đậu Faboideae trong họ Đậu Fabaceae. Cây này được khai thác tự nhiên để lấy gỗ, gọi là gỗ trắc (rosewood).

Mô tả cây trắc

Theo Nguyễn Mạnh Hà cùng cộng sự (2021) trong khuôn khổ dự án “Tăng cường công tác quản lý và bảo tồn loài Dalbergia cochinchinensis và Dalbergia oliveri tại Việt Nam”: 

• Cây lớn, cao tới 30 mét, đường kính thân từ 60 đến 120 cm, cành nhánh mọc dày đặc. Vỏ ngoài có màu vàng nâu, thường nứt dọc theo thân hoặc bong ra thành từng mảnh, gốc thường có bạnh vè.
• Lá kép lông chim lẻ, dài khoảng 15 – 20 cm, nhẵn. Cuống lá dài 2,5 – 5 cm, trục lá dài 6,5 – 15 cm. Có từ 7 đến 9 lá chét mọc đối hoặc gần đối. Lá chét hình bầu dục đến hình trứng, dài 3,5 – 10 cm, rộng 2 – 5 cm, dai, nhẵn, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới phủ lớp phấn trắng, đầu nhọn, gốc tù hoặc tròn. Gân bên có 7 – 9 cặp và nổi rõ ở cả hai mặt lá. Cuống lá chét dài 2 – 5 mm. Lá kèm sớm rụng.
• Hoa tự dạng chùm hoặc xim ngù mọc ở đầu cành hoặc gần đầu cành, dài 7 – 20 cm. Lá bắc sớm rụng. Cuống hoa ngắn, chỉ khoảng 1 mm. Hoa màu trắng đến trắng sữa, dài 5,5 – 6 mm, có mùi thơm. Ống đài dài 5 mm, nhẵn; thùy đài hình bầu dục đến tù. Thùy đài bên trong hơi dài hơn thùy đài bên ngoài một chút nhưng dài bằng ống đài. Cánh hoa có móng thẳng. Cánh cờ (cánh lớn nhất) hình trứng ngược, kích thước 4 – 6 x 2,5 – 3,5 mm (bao gồm móng dài 1,5 mm), đầu tù hoặc tròn. Cánh bên (cánh phụ) hình bầu dục không đều, dài 5 – 1,5 mm, đầu tròn. Cánh lượn dài 5 – 6 mm, rộng 2 mm, đầu tròn. Có 9 – 10 nhị hợp thành một bó (chỉ nhị dính nhau). Bầu nhụy có 2 – 4 noãn, nhẵn hoặc có lông nhung ở gốc.
• Quả thuôn, dài khoảng 4,5 – 8 cm, rộng 0,8 – 1,2 cm, mỏng, nhẵn. Bên trong là các ngăn, mỗi ngăn chứa 1 – 2 hạt. Vách ngăn giữa các hạt mỏng và nhẵn. Đài tồn tại ở gốc cuống quả. Hạt hình thận, kích thước khoảng 4 x 6 mm, màu nâu đỏ.

Bản gốc tiếng Anh:

Large trees, up to 30 m in height, diameter of trunk up to 60 – 120 cm. Tree is profusely branched. Outer bark is brownish yellow, longitudinally fissured or peeled off into fragments.

Leaves are odd – pinnate from 15 – 20 cm in length, petiole is 2,5 – 5 cm long and rachis is 6,5 – 15 cm long and glabrous. 7 – 9 leaflets growing almost opposite. Leaflet is oval to ovoid, 3,5 – 8(-10) cm long, 2 – 4(-5) cm wide, coriaceous, glabrous, dark green on upper surface and white mold on lower surface with acute apex, obtuse or rounded at base. Lateral veins are 7 – 9 pairs and prominent on both sides. Secondary venules are clearly reticulate on the lower surface. Petiolule is 2 – 5 mm long. Stipule is caducous.

Inflorescence is corymbose-paniculate at or nearly terminal, 7 – 15(-20) cm long. Bracts are caducous. Pedicel is 1 mm long. Flowers are white to milky white, 5,5 – 6 mm long, aromatic. Calyx tube is 5 mm, glabrous; calyx lobes are oval to obtuse; inner calyx lobes are slightly longer than lateral calyx lobes but as long as calyx tube. Petals with straight claws. Standard is obovate, 4 – 6 x 2,5 – 3,5 mm (including claw 1,5 mm long), apex is obtuse or rounded. Wings are irregularly elliptical, 5 – 1,5 mm long, apex is rounded. Keel petals is 5 – 6 mm long, 2 mm wide, apex is rounded. Stamens are 9 – 10; monadelphous (filaments stick together in a group); ovary is 2 – 4 ovules, glabrous to villose at base.

Pods is oblong, 4,5 – 7,5(-8) cm long, 0,8 – 1,2 cm wide, thin, glabrescent with compartments containing 1 – 2 seeds. Septum is thin, glabrous. Calyx is persistent at the base of the pedicel. Seeds are reniform, with a size is 4 x 6 mm, reddish brown.

Thông tin thêm

1. Phân bố và sinh thái của trắc

Theo Nguyễn Mạnh Hà cùng cộng sự (2021) trong khuôn khổ dự án “Tăng cường công tác quản lý và bảo tồn loài Dalbergia cochinchinensis và Dalbergia oliveri tại Việt Nam”: 

• Tại Việt Nam, trắc D.cochinchinensis phân bố rải rác ở nhiều tỉnh thành, bao gồm: Quảng Trị (Cam Lộ, Hướng Hóa, Đakrông), Đà Nẵng, Quảng Nam (Hiên và Phước Sơn), Kon Tum (Đắk Hà, Sa Thầy, Ngọc Hồi, Kon Plông), Gia Lai (Krông Pa, Chư Păh, Ia Pa, Ayun Pa, Mang Yang, Đắk Đoa, Ia Grai, K’Bang, Đức Cơ), Đắk Lắk (Buôn Đôn, Ea Súp, Ea Kar, Krông Năng, Krông Pắc), Đắk Nông (huyện Cư Jút), Lâm Đồng (Cát Tiên, Bảo Lâm, Đạ Tẻh), Bình Thuận (Hàm Thuận Bắc), Đồng Nai (Định Quán, Vĩnh Cửu, Tân Phú, Trảng Bom, Thống Nhất), Tây Ninh (Tân Biên), Kiên Giang (Phú Quốc).
• Trên thế giới, trắc phân bố ở Thái Lan, Lào và Campuchia.
• Trắc được tìm thấy sinh sống chủ yếu trong các khu rừng lá rộng thường xanh ẩm ướt xen kẽ với rừng cây rụng lá họ Dầu Dipterocarpaceae ở vùng đất thấp có độ cao từ 50 – 600 m hoặc lên đến 1000 m so với mực nước biển.
• Trắc ưa những nơi có lớp đất mặt dày vừa phải, thích hợp với đất sét pha cát và đất đá vôi. Cây có tốc độ sinh trưởng khá chậm, ra hoa từ tháng 6 đến tháng 7, kết quả từ tháng 9 đến tháng 11. Chưa kể, cây cũng có khả năng tái sinh mạnh từ gốc và rễ còn sót lại. Tuy nhiên, khả năng tái sinh tự nhiên từ hạt lại khá kém.

2. Giá trị sử dụng và tình trạng bảo tồn

Gỗ trắc thuộc nhóm gỗ đặc biệt quý hiếm. Phần gỗ lõi có thớ mịn, màu sắc và vân đẹp, cứng, bền, không nứt nẻ, mối mọt. Phần gỗ giác (gỗ ngoài) dễ bị mục và bị mối tấn công. Gỗ thường được dùng để chế tác đồ nội thất cao cấp, hàng mỹ nghệ rất có giá trị và có thể xuất khẩu.

Trắc được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN) theo Danh lục Đỏ Việt Nam (2023), được diễn giải là loài nguy cấp, do suy giảm quần thể ước tính > 50 % trong khoảng 30 năm qua quan sát trực tiếp, suy giảm nơi cư trú, vùng phân bố và chất lượng sinh cảnh sống do bị khai thác rất mạnh xảy ra thường xuyên để lấy gỗ. Số lượng cá thể ít, mọc rải rác, còn rất hiếm các cá thể có kính thước lớn (tiêu chuẩn A2acd).

Cũng theo Danh lục Đỏ Việt Nam (2023), trắc D. cochinchinensis có tên trong Nhóm IIA, Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ, trong đó có sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22 tháng 01 năm 2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp

Cây được xếp loại Cực kỳ nguy cấp (CR – Critically Endangered) theo Danh lục Đỏ IUCN (tiêu chuẩn A2cd+4cd) (cập nhật đến năm 2020).

Thị trường buôn bán gỗ trắc bất hợp pháp xuyên biên giới

Nhu cầu về đồ nội thất làm từ gỗ trắc Thái Lan (Siamese rosewood), đặc biệt là ở Trung Quốc, nơi gỗ trắc được gọi là Hongmu và được giới tài phiệt săn lùng như một biểu tượng của sự giàu có khiến giá trị của loại gỗ này tăng nhanh một cách không kiểm soát, dẫn đến tình trạng khai thác và buôn bán trái phép tràn lan, đe dọa không nhỏ đến sự tồn tại của loài cây quý này.

Tại Thái Lan, thị trường buôn lậu gỗ trắc đang trở thành ngành công nghiệp chợ đen trị giá hàng tỷ đô la. Dù xuất khẩu gỗ trắc từ Thái Lan bị coi là bất hợp pháp và có thể đối diện với mức án cao nhất, song lâm tặc và các băng nhóm tội phạm có tổ chức vẫn tiến hành khai thác và vận chuyển trái phép, gây thiệt hại nghiêm trọng cho công cuộc bảo tồn rừng quốc gia.

Nguy hiểm hơn là vấn nạn tham nhũng và các băng đản tội phạm đã len lỏi vào từng ngõ ngách của các cộng đồng dân cư, kiểm soát bằng tiền, ma túy và bạo lực. Một số lâm tặc bị ép buộc còn được trả công bằng ma túy để duy trì sự lệ thuộc và tiếp tục khai thác gỗ bất chấp nguy hiểm.

Lực lượng kiểm lâm Thái Lan phải liên tục đối mặt với lâm tặc và các nhóm tội phạm có vũ trang, trong đó có “đoàn người” từ Campuchia mang theo súng trường và lựu đạn vượt biên sang Thái Lan cướp gỗ. Nguy hiểm khôn lường là vậy, song những kiểm lâm viên chỉ được trả 7.500 baht Thái mỗi tháng (tương đương với 240 đô la Mỹ, hơn 6.000.000 VNĐ theo tỷ giá hiện tại). Họ được giao nhiệm vụ bảo vệ các di sản thiên nhiên của Thái Lan, bao gồm cả những cây gỗ quý trị giá hàng tỷ đô la, thứ mà họ có thể sẽ dùng cả tính mạng để đánh đổi. Vào ngày 30 tháng 7 năm 2013, Ngày Kiểm lâm Thế giới (World Ranger Day), Cục Bảo vệ Tài Nguyên thiên nhiên Thái Lan (Thailand’s Department of National Park) đã tuyên bố trong một thông cáo báo chí rằng từ năm 2009 đến tháng 7 năm 2013, “hơn 40 kiểm lâm đã thiệt mạng, 23 kiểm lâm bị thương nặng và 26 kiểm lâm bị thương nhẹ. Gần đây nhất là sự việc ba kiểm lâm đã thiệt mạng và bốn kiểm lâm bị thương trong chiến dịch bảo vệ Khu di sản Thế giới Quần thể Rừng Dong Phayayen-Khao Yai”.

Theo Cơ quan Điều tra Môi trường (Environmental Investigation Agency – EIA):

“Rosewood prices started to spike with the increase in Chinese millionaires and the lead-up to the 2008 Beijing Olympics. In 2011, EIA investigators witnessed a rosewood bed for sale in China for one million dollars. Since then black market prices have rocketed, making Siam rosewood more valuable than gold”.

Tạm dịch:

“Giá gỗ trắc bắt đầu tăng vọt khi số lượng triệu phú người Trung Quốc gia tăng và trước thềm Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Năm 2011, các điều tra viên của EIA đã chứng kiến một chiếc giường làm từ gỗ trắc được rao bán ở Trung Quốc với giá một triệu đô la. Từ đó, giá gỗ trắc trên thị trường chợ đen tăng chóng mặt, khiến gỗ trắc Thái Lan trở nên đắt giá hơn cả vàng”.

Địa chỉ bán cây giống trắc uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.