Cây giống trắc (cẩm lai Nam Bộ)

Độ hoàn thiện nội dung: 70%.

Trắc hay cẩm lai Nam Bộ, trắc bông, trắc đen, trắc trắng, tên tiếng Anh là Thailand rosewood, Siamese rosewood, tracwood, … 酸枝木 (tiếng Trung), พะยูง (tiếng Thái), ກະຍູງ (tiếng Lào) (danh pháp khoa học là Dalbergia cochinchinensis Pierre) là loài cây gỗ quý thuộc phân họ Đậu Faboideae trong họ Đậu Fabaceae. Cây này được khai thác tự nhiên để lấy gỗ, gọi là gỗ trắc (rosewood).

Mô tả cây trắc

Theo Nguyễn Mạnh Hà cùng cộng sự (2021) trong khuôn khổ dự án “Tăng cường công tác quản lý và bảo tồn loài Dalbergia cochinchinensis và Dalbergia oliveri tại Việt Nam”:

Cây gỗ lớn có thể cao tới 30 m, đường kính thân đạt khoảng 60 – 120 cm, thường có nhiều thân và phân cành mạnh. Vỏ cây màu nâu vàng nhạt, nứt dọc thân và bong từng mảng.

Lá kép lông chim một lần lẻ, dài 15 – 20 cm, cuống lá dài 2,5 – 5 cm và phần mang lá chét dài 6,5 – 15 cm, nhẵn. Lá chét 7 – 9, mọc gần như đối. Phiến lá hình ovan tới hình trứng, dài 3,5 – 8(-10) cm, rộng 2 – 4 (-5) cm, lá dai, nhẵn, mặt trên xanh đậm, mặt dưới mốc trắng, đầu lá nhọn, gốc lá đột ngột tù hoặc gần tròn; gân bên 7 – 9 đôi, nổi rõ cả hai mặt, gân thứ cấp hình mạng lưới nổi rõ ở mặt dưới; cuống lá chét dài 2 – 5 mm. Lá kèm sớm rụng.

Cụm hoa chùm, tụ tán ở đầu cành, dài 7 – 15 (-20) cm; lá bắc sớm rụng; cuống hoa dài 1 mm. Hoa màu trắng tới trắng đục, dài 5,5 – 6 mm, có hương thơm. Ống đài dài 5 mm, nhẵn với các thùy đài nhỏ hình bầu dục thuôn tới tù, các thùy đài vòng trong hơi dài hơn các thùy đài bên, nhưng hầu hết dài bằng ống đài. Cánh hoa có móng thẳng, cánh cờ hình trứng ngược kích thước 4 – 6 x 2,5 – 3,5 mm (bao gồm móng dài 1,5 mm), đầu tù hoặc tròn; cánh bên hình bầu dục không đều dài 5 – 1,5 mm, đầu tròn; cánh thìa dài 5 – 6 mm, rộng 2 mm, đầu tròn. Nhị 9 – 10; chỉ nhị dính với nhau; bầu 2 – 4 lá noãn, nhẵn tới có lông ở gốc.

Quả đậu, hình bầu dục thuôn, dài 4,5 – 7,5 (-8 cm), rộng 0,8 – 1,2 cm, mỏng, nhẵn, có các khoang chứa 1 – 2 hạt; vách quả mỏng, nhẵn; đài không rụng nằm ở gốc của cuống quả. Hạt hình thận, kích thước 4 x 6 mm, nằm ở trung tâm quả, màu nâu hoặc đỏ thẫm.

Bản tiếng Anh:

Large trees, up to 30 m in height, diameter of trunk up to 60 – 120 cm. Tree is profusely branched. Outer bark is brownish yellow, longitudinally fissured or peeled off into fragments.

Leaves are odd – pinnate from 15 – 20 cm in length, petiole is 2,5 – 5 cm long and rachis is 6,5 – 15 cm long and glabrous. 7 – 9 leaflets growing almost opposite. Leaflet is oval to ovoid, 3,5 – 8(-10) cm long, 2 – 4(-5) cm wide, coriaceous, glabrous, dark green on upper surface and white mold on lower surface with acute apex, obtuse or rounded at base. Lateral veins are 7 – 9 pairs and prominent on both sides. Secondary venules are clearly reticulate on the lower surface. Petiolule is 2 – 5 mm long. Stipule is caducous.

Inflorescence is corymbose-paniculate at or nearly terminal, 7 – 15(-20) cm long. Bracts are caducous. Pedicel is 1 mm long. Flowers are white to milky white, 5,5 – 6 mm long, aromatic. Calyx tube is 5 mm, glabrous; calyx lobes are oval to obtuse; inner calyx lobes are slightly longer than lateral calyx lobes but as long as calyx tube. Petals with straight claws. Standard is obovate, 4 – 6 x 2,5 – 3,5 mm (including claw 1,5 mm long), apex is obtuse or rounded. Wings are irregularly elliptical, 5 – 1,5 mm long, apex is rounded. Keel petals is 5 – 6 mm long, 2 mm wide, apex is rounded. Stamens are 9 – 10; monadelphous (filaments stick together in a group); ovary is 2 – 4 ovules, glabrous to villose at base.

Pods is oblong, 4,5 – 7,5(-8) cm long, 0,8 – 1,2 cm wide, thin, glabrescent with compartments containing 1 – 2 seeds. Septum is thin, glabrous. Calyx is persistent at the base of the pedicel. Seeds are reniform, with a size is 4 x 6 mm, reddish brown.

Thông tin thêm

1. Phân bố và sinh thái của trắc

Theo Nguyễn Mạnh Hà cùng cộng sự (2021) trong khuôn khổ dự án “Tăng cường công tác quản lý và bảo tồn loài Dalbergia cochinchinensis và Dalbergia oliveri tại Việt Nam”: 

Tại Việt Nam: Trắc phân bố rải rác ở Đà Nẵng, Quảng Nam (huyện Hiên và Phước Sơn), Kon Tum (huyện Đắk Hà, Sa Thầy, Ngọc Hồi và Kon Plông), Gia Lai (huyện Krông Pa, Chư Păh, Ia Pa, Ayun Pa, Mang Yang, Đắk Đoa, Ia Grai, K’Bang và Đức Cơ), Đắk Lắk (huyện Buôn Đôn, Ea Súp, Ea Kar, Krông Năng và Krông Pông), Đắk Nông (huyện Cư Jút), Lâm Đồng (huyện Cát Tiên, Bảo Lâm và Đạ Tẻh), Bình Thuận (Hàm Thuận Bắc), Đồng Nai (Định Quán, Vĩnh Cửu, Tân Phú, Trảng Bom và Thống Nhất), Tây Ninh (huyện Tân Biên), và Kiên Giang (huyện Phú Quốc).

Trên thế giới: Trắc phân bố ở Thái Lan, Lào và Campuchia.

Trắc thường mọc rải rác hoặc thành quần thể nhỏ trong rừng hỗn giao cây lá rộng ẩm thường xanh và cây rụng lá họ Dầu (Dipterocarpaceae), trên đất thấp ở độ cao 50 – 600 m so với mặt nước biển, đôi khi đến 1000 m hoặc trong rừng cây lá rộng ẩm thường xanh, mưa mùa nhiệt đới trên đất thấp.

Trắc thường mọc ở nơi có độ dày tầng đất mặt trung bình, thành phần đất sét pha cát và đất có chứa đá vôi. Cây sinh trưởng tương đối chậm. Ra hoa tháng 6 – 7, quả chín vào tháng 9 – 11. Cây có khả năng tái sinh chồi rất mạnh, nhưng tái sinh bằng hạt kém.

2. Giá trị sử dụng và tình trạng bảo tồn

Gỗ trắc thuộc gỗ Nhóm gỗ quý, hiếm, đặc biệt1. Gỗ có vân đẹp, mịn, rất cứng và nặng, bền, hương thơm đặc biệt, phần gỗ lõi không bị mối mọt, gỗ dác dễ bị mục và mối mọt, rất được ưa chuộng làm đồ mộc cao cấp, mộc mỹ nghệ, đồ tiện, nhạc cụ và đồ dùng gia đình. Gỗ có giá trị xuất khẩu rất cao.

Trắc được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN) theo Danh lục Đỏ Việt Nam (2023), được diễn giải là loài nguy cấp, do suy giảm quần thể ước tính > 50 % trong khoảng 30 năm qua quan sát trực tiếp, suy giảm nơi cư trú, vùng phân bố và chất lượng sinh cảnh sống do bị khai thác rất mạnh xảy ra thường xuyên để lấy gỗ. Số lượng cá thể ít, mọc rải rác, còn rất hiếm các cá thể có kính thước lớn (tiêu chuẩn A2acd).

Cũng theo Danh lục Đỏ Việt Nam (2023), trắc D. cochinchinensis có tên trong Nhóm IIA, Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ, trong đó có sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22 tháng 01 năm 2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp

Cây được xếp loại Cực kỳ nguy cấp (CR – Critically Endangered) theo Danh lục Đỏ IUCN (tiêu chuẩn A2cd+4cd) (cập nhật đến năm 2020).

Thị trường buôn bán gỗ trắc bất hợp pháp xuyên biên giới

Nhu cầu về đồ nội thất làm từ gỗ trắc Thái Lan (Siamese rosewood), đặc biệt là ở Trung Quốc, nơi gỗ trắc được gọi là Hongmu và được giới tài phiệt săn lùng như một biểu tượng của sự giàu có khiến giá trị của loại gỗ này tăng nhanh một cách không kiểm soát, dẫn đến tình trạng khai thác và buôn bán trái phép tràn lan, đe dọa không nhỏ đến sự tồn tại của loài cây quý này.

Tại Thái Lan, thị trường buôn lậu gỗ trắc đang trở thành ngành công nghiệp chợ đen trị giá hàng tỷ đô la. Dù xuất khẩu gỗ trắc từ Thái Lan bị coi là bất hợp pháp và có thể đối diện với mức án cao nhất, song lâm tặc và các băng nhóm tội phạm có tổ chức vẫn tiến hành khai thác và vận chuyển trái phép, gây thiệt hại nghiêm trọng cho công cuộc bảo tồn rừng quốc gia.

Nguy hiểm hơn là vấn nạn tham nhũng và các băng đản tội phạm đã len lỏi vào từng ngõ ngách của các cộng đồng dân cư, kiểm soát bằng tiền, ma túy và bạo lực. Một số lâm tặc bị ép buộc còn được trả công bằng ma túy để duy trì sự lệ thuộc và tiếp tục khai thác gỗ bất chấp nguy hiểm.

Lực lượng kiểm lâm Thái Lan phải liên tục đối mặt với lâm tặc và các nhóm tội phạm có vũ trang, trong đó có “đoàn người” từ Campuchia mang theo súng trường và lựu đạn vượt biên sang Thái Lan cướp gỗ. Nguy hiểm khôn lường là vậy, song những kiểm lâm viên chỉ được trả 7.500 baht Thái mỗi tháng (tương đương với 240 đô la Mỹ, hơn 6.000.000 VNĐ theo tỷ giá hiện tại). Họ được giao nhiệm vụ bảo vệ các di sản thiên nhiên của Thái Lan, bao gồm cả những cây gỗ quý trị giá hàng tỷ đô la, thứ mà họ có thể sẽ dùng cả tính mạng để đánh đổi. Vào ngày 30 tháng 7 năm 2013, Ngày Kiểm lâm Thế giới (World Ranger Day), Cục Bảo vệ Tài Nguyên thiên nhiên Thái Lan (Thailand’s Department of National Park) đã tuyên bố trong một thông cáo báo chí rằng từ năm 2009 đến tháng 7 năm 2013, “hơn 40 kiểm lâm đã thiệt mạng, 23 kiểm lâm bị thương nặng và 26 kiểm lâm bị thương nhẹ. Gần đây nhất là sự việc ba kiểm lâm đã thiệt mạng và bốn kiểm lâm bị thương trong chiến dịch bảo vệ Khu di sản Thế giới Quần thể Rừng Dong Phayayen-Khao Yai”.

Theo Cơ quan Điều tra Môi trường (Environmental Investigation Agency – EIA):

“Rosewood prices started to spike with the increase in Chinese millionaires and the lead-up to the 2008 Beijing Olympics. In 2011, EIA investigators witnessed a rosewood bed for sale in China for one million dollars. Since then black market prices have rocketed, making Siam rosewood more valuable than gold”.

Tạm dịch:

“Giá gỗ trắc bắt đầu tăng vọt khi số lượng triệu phú người Trung Quốc gia tăng và trước thềm Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Năm 2011, các điều tra viên của EIA đã chứng kiến một chiếc giường làm từ gỗ trắc được rao bán ở Trung Quốc với giá một triệu đô la. Từ đó, giá gỗ trắc trên thị trường chợ đen tăng chóng mặt, khiến gỗ trắc Thái Lan trở nên đắt giá hơn cả vàng”.

Địa chỉ bán cây giống trắc uy tín chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.