Cây bạch cập

Độ hoàn thiện nội dung: 70%.

Bạch cập (白芨) hay liên cập thảo, tên tiếng Anh là hyacinth orchid, Chinese ground orchid (danh pháp khoa học là Bletilla striata Rchb.f.) là một loài lan trong họ Lan Orchidaceae. Cây có nguồn gốc từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Myanmar (Miến Điện) và Trung Quốc (An Huy, Phúc Kiến, Cam Túc, Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tô, Giang Tây, Thiểm Tây, Tứ Xuyên, Chiết Giang).

Bạch cập (Rhizoma Bletillae) là thân rễ phơi hay sấy khô của cây bạch cập. Vị thuốc sắc trắng (bạch là trắng) lại mọc liên tiếp do đó có tên bạch cập.

Mô tả cây bạch cập

Cây bạch cập – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Bạch cập là một loại cây thảo, sống lâu năm, mọc hoang và được trồng ở những vùng đất ẩm, mát, có thân rễ, có vẩy. Lá mọc từ rễ lên, chừng 3 đến 5 lá hình mác dài từ 18 – 40cm, rộng 2,5 – 5cm, trên có nhiều nếp nhăn dọc. Vào đầu mùa hạ, ở đầu cành nở hoa rất đẹp màu đỏ tía. Quả hình thoi 6 cạnh.

Cây bạch cập – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Cây thảo, loai lan địa sinh, cao 20 – 30cm hay hơn. Thân rễ mọc bò ngang thành chuỗi, chia 2 – 3 nhánh, mỗi nhánh hình cầu dẹt, có nhiều ngấn ngang mang rễ nhỏ. Lá 3 – 4 cái, xếp nếp theo các gân, có bẹ mọc ốp vào nhau, dài 9 – 18cm, rộng 1,5 – 2,5cm, đầu nhọn hoắt, gân lá song song.

Cụm hoa mọc thành chùm trên một cán dài, thẳng đứng ở ngọn, gồm 3 – 6 hoa màu hồng tím, lá bắc cùng màu, rụng sớm; bao hoa gồm lá đài và cánh hoa giống nhau, cánh môi dài 2,5cm, thùy giữa hình lòng máng, màu tím sẫm, đầu mép uốn lượn; nhị có bao phấn hình nắp, các khối phấn xếp thành hai màng. Quả nang, hình thoi, có bao hoa tồn tại. Mùa hoa: tháng 5 – 8, mùa quả: tháng 9 – 11.

Thông tin thêm

1. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây bạch cập – Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam – Đỗ Tất Lợi (đã sửa chính tả):

Bạch cập mọc hoang dại ở nhiều vùng cao mát ở nước ta như Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang … Nhưng khi so sánh thân rễ thu hái chế biến được từ cây này với vị bạch cập nhập của Trung Quốc thấy chưa giống. Thân rễ bạch cập thu hái vào các tháng 2, tháng 8 ở những cây đã mọc được 2 – 3 năm, bỏ vảy và rễ con, rửa sạch, sấy nhỏ lửa cho khô hoặc để khô cứng mà dùng. Tuy nhiên với thân rễ cây gọi là bạch cập của ta thì chúng ta chỉ thu được những vị thuốc trong như bánh dày nhỏ.

Còn vị bạch cập nhập thì là những khối rắn, cứng, có màu trắng nâu, với hai hoặc ba nhánh con rất đặc biệt. Soi qua kính hiển vi thấy trong bột vị bạch cập có những tế bào biểu bì với những đường vòng vèo, những tế bào nhu mô chứa tinh thể canxi oxalat hình kim. Hiện nay vị bạch cập ở nước ta chưa được khai thác, ít nhất vì hình thức bề ngoài chưa đúng vị bạch cập nhập.

Cây bạch cập – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Bletilla Rchb.f. là chi chưa được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam. Hiện nay mới có 2 loài được công bố, trong đó có cây bạch cập. Trên thực tế, số loài có thể nhiều hơn như ở vùng núi cao. 

Bạch cập là cây cận nhiệt đới và ôn đới ẩm. Ở Việt Nam, mới gặp rải rác ở vùng có khí hậu á nhiệt đới núi cao như ở Lai Châu, Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn … Gần đây phát hiện thêm ở vùng Đồng Văn sát biên giới Trung Quốc. Cây ưa sáng ưa ẩm và thường mọc lẫn trong các trảng cỏ thấp, đất tương đối mẫu mỡ và hơi chua. Phần thân trên mặt đất tàn lụi hàng năm vào mùa đông. Phần thân ngầm (gồm 1 – 3 củ) dưới mặt đất sẽ mọc lên 1 – 2 cây mới vào cuối mùa xuân năm sau. Đến mùa thu, quả già tự mở cho hạt phát tán ra xung quanh.

Bạch cập là một cây thuốc quý hiếm ở Việt Nam. Vùng phân bố tự nhiên cũng như trữ lượng của nó rất hạn chế. Loài này đã được đưa vào Danh lục Đỏ Cây thuốc Việt Nam để chú ý bảo vệ và nghiên cứu nhân trồng thêm.

Thân rễ đã phơi khô hoặc sấy khô. Vào tháng 8 – 11, đào thân rễ, bỏ phần thân đã tàn lụi, và rễ nhỏ, rửa sạch, nhúng vào nước sôi từ 3 – 5 phút cho đến khi không còn ruột trắng. Lấy ra phơi cho đến khi một nửa đã khô, một nửa chưa khô, bóc vỏ ngoài rồi tiếp tục phơi cho đến khô.

2. Thành phần hoá học

Cây bạch cập – Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam – Tập I – Đỗ Huy Bích cùng các tác giả khác (đã sửa chính tả):

Bạch cập chứa tinh dầu, tinh bột 30,48% trong củ tươi và chất nhầy. Chất nhầy là polysaccharide (bletilamanan) bao gồm mannose và glucose theo tỷ lệ 4:1. Ngoài ra, còn có batatasin và 3′-O-methylbatatasin (CA. 123, 227746v).

Công dụng theo y học cổ truyền

Theo tài liệu cổ, bạch cập vị đắng, tính bình, vào phế kinh. Có tác dụng bổ phế, sinh cơ, hoá ứ, cầm máu, dùng trong những trường hợp thổ ra máu, máu cam, chữa tà khí vào dạ dày, chứng huyết lỵ, nhiệt sang lâu khỏi.

Hiện nay bạch cập chủ yếu được dùng theo kinh nghiệm cổ của nhân dân, làm thuốc cầm máu, trong những trường hợp nôn ra máu, họ ra máu, chảy máu cam, lỵ ra máu, đau mắt đỏ, dùng ngoài đắp lên những mụn nhọt sưng tấy, bỏng lửa. Ngày dùng từ 4 đến 12g dưới dạng thuốc bột hay thuốc sắc.

Đơn thuốc có vị bạch cập dùng trong nhân dân:

Chữa thổ huyết: Bạch cập tán nhỏ, uống với nước cơm hay nước cháo. Ngày uống 10 – 15g.

Đổ máu cam: Bạch cập tán nhỏ, hoà với nước, đắp lên sống mũi và uống. Ngày uống 1 đến 3g.

Chữa bỏng lửa: Bạch cập tán nhỏ, hoà với dầu vừng bôi lên.

Vết thương do đâm chém: Bạch cập 20g, thạch cao 20g. Hai vị tán nhỏ, trộn đều, rắc lên vết thương rất chóng hàn miệng.

Địa chỉ bán cây bạch cập tại Hà Nội uy tín, chất lượng ?

Địa chỉ: Ngách 68/45, ngõ 68, đường Nguyễn Văn Linh, phường Long Biên, thành phố Hà Nội.