Hoa môi đỏ mọng (hot lips) – Loài hoa có hình đôi môi kì lạ khiến bao con tim chết mệt

Loài hoa có hình đôi môi kì lạ khiến biết bao con tim thổn thức.

Được biết “bờ môi quyến rũ” ấy chính là của loài Palicourea elata (Sw.) Borhidi (trước đây là Psychotria elata), đồng nghĩa: Cephaelis elata Sw.. Đây là một loài thực vật có hoa trong họ Thiến thảo Rubiaceae. Loài này được (Sw.) Hammel miêu tả khoa học lần đầu tiên năm 1991. Không có tên tiếng Việt chính thức cho loài hoa này, ở bài viết này tôi tạm gọi là hoa môi đỏ mọng vậy để bạn đọc dễ theo dõi.

Cây thường được gọi với cái tên là hot lips (đôi môi khêu gợi) nhờ vào những chiếc lá bắc màu đỏ chót và có hình dáng đặc biệt của hoa, labios de puta (tên tiếng Anh nghe khá thô thiển là bitch lips). Được biết đây là loài cây nhiệt đới có phân bố rộng trong các khu rừng mưa từ Trung đến Nam Mỹ ở các quốc gia như Mexico, Costa Rica, Ecuador, Panama và Colombia. Palicourea elata cực kì nhạy cảm với thời tiết. Hiện hoa môi mọng đang nằm trong danh sách bị đe dọa do bị khai thác quá mức nhờ những lợi ích cho sức khỏe mà nó mang lại.

Theo những nguồn tin không chính thống, nhiều người đã so sánh loài hoa môi mọng này với kiểu chu môi đặc trưng gây ấn tượng mạnh trước công chúng đóng mác Mick Jagger – cựu thủ lĩnh ban nhạc huyền thoại Rolling Stones.

Mick Jagger là thủ lĩnh của ban nhạc Rolling Stones. Ông nổi tiếng trên khắp thế giới không chỉ bởi tài năng mà còn bởi cái bĩu môi đặc biệt luôn gây ấn tượng mạnh cho công chúng. Theo một số nguồn tin không chính thống khác, Mick Jagger từng ngủ với 4.000 phụ nữ, trong đó có cả nữ diễn viên nổi tiếng Angelina Jolie. Và có vẻ như loài cây này cũng là một fan ruột của người nghệ sĩ nhạc Rock nổi tiếng thì phải !!.

Đặc điểm loài hoa có hình đôi môi lạ hoắc

Hoa môi đỏ mọng P. elata là một loại cây bụi thuộc họ Cà phê hay họ Thiến thảo Rubiaceae. Đặc điểm dễ nhận biết của họ này là lá đơn, mọc đối, có lá kèm nằm giữa các cuống lá (hay interpetiolar stipules). Các cây trong họ này có thể là cây thân gỗ, cây bụi, dây leo hoặc cây thảo tương tự như P. elata. Cây thường thấy mọc ở tầng dưới tán tại các rừng mưa nhiệt đới, nơi tiếp cận áng sáng ít và độ ẩm cao hơn tầng tán cây phía trên. Hoa môi mọng thường cao từ 1 – 3 mét, có thể lên tới 4 mét trong điều kiện lý tưởng. Hình thái của cây có thể thay đổi tùy vào cấu trúc các cây lân cận, khả năng tiếp nhận ánh sáng và các nguồn tài nguyên có sẵn khác. Những biến số này nhìn chung sẽ ảnh hưởng đến cách cây phát triển về mặt cơ sinh học (biomechanic), hình thái tổng thể và khă năng phân nhánh, từ đó tác động rõ rệt đến chiều cao và số lượng lá cây.

Sự đặc biệt nhất của loài cây này nằm ở những chiếc lá bắc biến đổi màu đỏ chót không tì vết khi cây ra hoa. Trước khi hoa thật nở, cặp lá bắc trông giống như một đôi môi gợi cảm như muốn hôn ai đó. Hoa thật nở từ tháng 12 đến tháng 3 với hình dáng là những bông hoa nhỏ hình ngôi sao. Hoa môi mọng P. elata là một phần của chi Palicourea, giống như nhiều loài thực vật thuộc chi này, hoa không tỏa ra mùi hương. Và do không thể dựa vào mùi hương, loài cây này hoàn toàn chỉ dựa vào hình dạng lá bắc đặc biệt của nó để thu hút các loài đến thụ phấn, chẳng hạn như bướm và chim ruồi. Sau khi thụ phấn và thụ tinh xảy ra, hoa môi mọng sẽ cho quả mọng màu đen hoặc xanh đậm. Quả sau đó được chim mang đi khắp nơi; một cơ chế phổ biến mà thực vật thuộc chi Palicoura sử dụng để phát tán.

Dược tính của hoa môi mọng

Một trong hóa thực vật chính được tìm trong Palicourea Elota là strictosidine C₂₇H₃₄N₂O₉. Cấu trúc phân tử của chất này được mô tả ở hình dưới:

Strictosidine là một hợp chất tự nhiên thuộc nhóm glucoalkaloid và vinca alkaloid. Hợp chất này được tạo thành thông qua phản ứng Pictet – Spengler giữa tryptamine với sự xúc tác của enzyme strictosidine synthase. Hàng ngàn dẫn xuất của strictosidine thường được gọi chung là alkaloid indol monoterpen. Strictosidine đóng vai trò là trung gian sinh học quan trọng trong quá trình tổng hợp của nhiều metabolite có giá trị dược lý, bao gồm: quinine, camptothecin, ajmalicine, serpentine, vinblastine, vincristine và mitragynine.

Hiện trạng sống của hoa môi mọng

Thường là cái gì đẹp hay gắn liền với chữ bạc phận, hiện trạng sống của hoa môi đỏ mọng P. elata đang dần trở nên nguy cấp do nạn phá rừng mất kiểm soát. Biến đổi khí hậu, đốt rừng làm đất trồng trọt, chăn nuôi và lâm tặc đang khiến cho môi trường rừng bị suy giảm nghiêm trọng, trong đó có môi trường sống của hoa môi mọng.

Do vẻ ngoài trông như đang hôn của “hoa” nên đây được ví như một món quà đặc biệt cho ngày Valentine khiến số lượng cây hoặc cành cây bị  chặt và ngắt lớn đến mức báo động. Vì là một loại cây bụi dưới tán cây dựa vào bóng mát mà tán cây lớn cung cấp, nên khi những cây lớn bị đốn hạ dù là bất kì nguyên nhân gì cũng sẽ khiến kích thước quần thể hoa môi mọng giảm mạnh.

Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên, hay IUCN, đã báo cáo rằng khoảng 1/10 tổng số loài thuộc chi Palicourea đang bị đe dọa. Tuy nhiên, đánh giá về tình trạng nguy cấp hiện chỉ tập trung chủ yếu vào các loài ở Ecuador, trong khi nhiều loài Palicourea khác phân bố ở các quốc gia khác vẫn chưa được khảo sát đầy đủ. Nhưng nếu nguy cơ bị đe dọa vẫn giống phần còn lại trong phạm vi bản địa, P. elata và khả năng rộng là một phần lớn các loài trong chi của nó vẫn có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất.

Tài liệu tham khảo

• Palicourea elata – Wikipedia Tiếng Anh;
• Strictosidine – Wikipedia Tiếng Anh;